Đại biểu Quốc hội: Cần cơ chế 'rõ người, rõ việc, rõ kết quả' để chấm dứt ô nhiễm

Vấn đề ô nhiễm còn nhiều phức tạp

Đây là vấn đề nhiều đại biểu quan tâm, nêu ý kiến trong phiên thảo luận tại hội trường sáng 28/10, liên quan báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm, đoàn Quảng Trị (Ảnh: Quốc hội)

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm, đoàn Quảng Trị đánh giá, báo cáo giám sát phác họa bức tranh tương đối tổng thể về việc triển khai pháp luật về bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, nhiều cam kết đến năm 2025 vẫn chưa có tổng kết thực tế, như: giảm 50% rác thải nhựa trên biển, thu gom 50% ngư cụ bị bỏ trôi nổi, 80% khu du lịch ven biển không sử dụng nhựa dùng một lần. Trong khi đó, Việt Nam hiện vẫn phát sinh 0,28–0,73 triệu tấn rác nhựa ra biển mỗi năm; rác từ khai thác thủy sản như dây câu, dây thừng, lưới… chiếm tới 73% khối lượng. Công tác thu gom rác ven biển và trên đảo còn yếu, thiếu thiết bị, phương tiện và cơ chế xử lý chuyên biệt.

Đại biểu đoàn Quảng Trị thẳng thắn chỉ rõ: “Chúng ta không thiếu hành lang pháp lý, mà thiếu cơ chế buộc phải làm và xét trách nhiệm đến cùng. Ví như chưa xác định rõ ai chịu trách nhiệm khi không đạt chỉ tiêu, bộ, UBND tỉnh hay sở, ban ngành nào? Cơ chế xử lý ra sao? Quy trình kiểm tra công khai xử lý thế nào? Báo cáo cũng chưa có chế tài cụ thể tương tự như lĩnh vực tài chính – ngân sách”…

Từ đó, đại biểu đoàn Nguyễn Minh Tâm kiến nghị Đoàn giám sát và Chính phủ bổ sung cơ chế ràng buộc trách nhiệm “rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ kết quả”, gắn với chế tài thưởng – phạt ngân sách. Ngoài ra, công khai bảng xếp hạng tuân thủ môi trường của các địa phương, siêu thị, khách sạn, khu du lịch; có thể giảm phân bổ ngân sách môi trường cho tỉnh không đạt chỉ tiêu, và thưởng cho tỉnh vượt chuẩn.

“Nghị quyết giám sát lần này phải là nghị quyết của hành động – có người chịu trách nhiệm, có thời hạn, có kết quả, có chế tài. Chỉ khi đó, các mục tiêu như giảm ô nhiễm không khí, xử lý nước thải, vận hành thị trường carbon, hay biến rác thải thành tài nguyên mới sớm trở thành hiện thực”, đại biểu đoàn Quảng Trị nhấn mạnh.

Khung pháp lý tuy tiến bộ nhưng vẫn còn khoảng trống hành động

Đồng quan điểm, đại biểu Thạch Phước Bình, đoàn Vĩnh Long cho rằng, sau gần 5 năm thực hiện Luật Bảo vệ môi trường 2020, công tác quản lý tài nguyên, phát triển bền vững đã có chuyển biến rõ nét. Lần đầu tiên, thiên nhiên được đặt ngang hàng với con người, coi bảo vệ môi trường là nền tảng của tăng trưởng, không phải cái giá phải trả cho phát triển.

Đại biểu Thạch Phước Bình, đoàn Vĩnh Long (Ảnh: Quốc hội)

Tuy nhiên, đại biểu đoàn Vĩnh Long chỉ rõ: Ô nhiễm vẫn ở mức đáng lo ngại. Tỷ lệ thu gom rác thải đô thị đạt 97% nhưng chỉ 18% nước thải đô thị được xử lý; 60% rác thải vẫn chôn lấp; Nhiều bãi rác lớn như Nam Sơn (Hà Nội), Khánh Sơn (Đà Nẵng) tồn lưu hàng chục năm, vẫn là những điểm nóng môi trường. Ô nhiễm không khí tại Hà Nội có thời điểm bụi mịn vượt ngưỡng WHO khuyến cáo tới 5–7 lần, ảnh hưởng sức khỏe hàng triệu người. Nguồn lực chi cho môi trường mới chiếm 1,2% ngân sách nhà nước, thấp hơn nhiều nước trong khu vực…

Đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng, nguyên do là khung pháp lý tuy tiến bộ nhưng vẫn còn khoảng trống hành động, như thị trường carbon, mua sắm xanh, tái chế chưa được vận hành thực chất; Nguồn lực tài chính cho môi trường còn hạn chế, thiếu cơ chế ưu đãi đầu tư công nghệ sạch; Nhận thức xã hội tăng nhưng hành vi thay đổi chậm, phân loại rác tại nguồn mới đạt 15% hộ dân. Nhiều doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là gánh nặng thay vì đầu tư cho tương lai.

“Tất cả những điều đó cho thấy môi trường nước ta đang ở ngưỡng giới hạn chịu đựng. Nếu không chuyển đổi mạnh mẽ chi phí khắc phục sẽ lớn hơn rất nhiều so với chi phí phòng ngừa”, đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh.

Đại biểu đoàn Vĩnh Long kiến nghị cần đảm bảo tài chính xanh, quy định tối thiểu 1,5% chi ngân sách nhà nước cho môi trường, trong đó 30% cho cấp xã; phát hành trái phiếu khí hậu, lập quỹ xanh địa phương, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư xanh. Đổi mới quản trị, chuyển từ kiểm soát sang giám sát thông minh, phân cấp mạnh cho địa phương, công khai dữ liệu môi trường thời gian thực.

Đồng thời, đại biểu kiến nghị Quốc hội bổ sung các chỉ tiêu định lượng đến năm 2026, xử lý 30% nước thải đô thị, giảm chôn lấp rác xuống dưới 45%; 100% địa phương có kế hoạch ứng phó biến đổi khí hậu; đến năm 2030, hoàn thiện thị trường carbon trong nước và giảm tối thiểu 15% phát thải khí nhà kính.

“Bảo vệ môi trường không phải là sự đánh đổi tăng trưởng, mà là nền tảng của phát triển lâu dài. Quốc hội thông qua Nghị quyết giám sát chuyên đề về bảo vệ môi trường – như một cam kết chính trị cao nhất với thế hệ tương lai: Việt Nam phát triển phải là phát triển xanh, có trách nhiệm và vì con người”, đại biểu đoàn Vĩnh Long nêu rõ.

Nhóm PV/VOV.VN