Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19: Nơi ký ức hóa thành sức mạnh

Sáng 6-11, Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM tổ chức tọa đàm khoa học góp ý xây dựng công trình Đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19.

Tri ân sự đồng lòng của nhân dân

Phát biểu đề dẫn, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, gợi nhớ giai đoạn chống dịch đầy đau thương nhưng kiên cường của cả nước nói chung và TP HCM nói riêng. Tại thành phố, hơn 20.000 người đã ra đi vì COVID-19, 1.500 trẻ em mồ côi, cùng những thiệt hại nặng nề về kinh tế, tinh thần và xã hội trong thời gian giãn cách.

"Vượt lên mất mát, TP HCM đã hồi sinh mạnh mẽ. Năm 2024, GRDP ước tăng 7,5%, đánh dấu sự phục hồi về mức trước đại dịch. Năm 2025, thành phố tiếp tục duy trì đà tăng trưởng cao" - ông Phạm Bình An nói.

Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM phát biểu đề dẫn tọa đàm

Để tưởng niệm nạn nhân và tri ân tinh thần đồng lòng của nhân dân, TP HCM chủ trương chuyển khu đất số 1 đường Lý Thái Tổ, phường Vườn Lài thành công viên, trong đó bố trí đài tưởng niệm đồng bào, cán bộ, chiến sĩ hy sinh, tử vong vì đại dịch COVID-19. Thành phố đặt mục tiêu hoàn thành công trình trước Tết Nguyên đán 2026.

Công viên có diện tích khoảng 4,4 ha, nằm giữa ba tuyến đường Lý Thái Tổ - Trần Bình Trọng - Hùng Vương, nơi còn dấu tích cụm biệt thự nhà Chú Hỏa (7 căn) - một phần ký ức đô thị Sài Gòn.

Công ty CP Tập đoàn Mặt Trời - Sun Group cam kết tài trợ xây dựng công viên cây xanh, không gian sân chơi phục vụ cộng đồng, đài tưởng niệm nạn nhân COVID-19 trước Tết Nguyên đán 2026.

Hiện TP HCM lấy ý kiến nhân dân từ ngày 1 đến ngày 15-11-2025 với ba thông điệp chính: từ mất mát đến sự hồi sinh thần tốc; tri ân tinh thần đoàn kết, chung sức đồng lòng; lời nhắc nhở cho tương lai.

Một công trình giản dị nhưng ý nghĩa

Tại tọa đàm, nhiều chuyên gia, nhà khoa học, kiến trúc sư bày tỏ quan điểm tâm huyết.

KTS Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư TP HCM, cho rằng: "Quan trọng nhất là vị trí. Một công trình tưởng niệm cần đặt ở nơi người dân dễ tiếp cận, có giá trị biểu tượng và kết nối ký ức, qua mất mát thấy được tương lai". Ông nhìn nhận vị trí rất hợp lý, vấn đề còn lại là quy hoạch như thế nào, sử dụng công trình cũ như thế nào cho hài hòa với không gian chung.

KTS Nguyễn Trường Lưu, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư TP HCM cho rằng công trình phải thể hiện được qua mất mát thấy được tương lai

Theo ông, công viên nên là không gian tĩnh lặng, hài hòa, tránh thương mại hóa như hội chợ. Thành phố nên tổ chức cuộc thi thiết kế để tìm phương án tốt nhất, vừa xây dựng phong trào tưởng niệm trong nhân dân, vừa đảm bảo quy hoạch hợp lý.

Ông Phạm Đức Hải, nguyên Phó Ban Tuyên giáo Thành ủy TP HCM, khẳng định: "Đây là công trình cần thiết, mang ý nghĩa nhân văn và trách nhiệm. Địa điểm lựa chọn hoàn toàn phù hợp. Cần lắng nghe ý kiến rộng rãi của nhân dân để định hình công trình tưởng niệm vừa mang tính biểu tượng, vừa gắn bó với ký ức cộng đồng".

Ông đề xuất nội dung công trình nên thể hiện ba cụm chủ đề: đau thương và yêu thương - giữa mất mát vẫn ánh lên tình người; khốc liệt và kiên cường - tinh thần kiên cường, vượt khó chính là truyền thống của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố; mong đợi và khát vọng - ước mơ về thành phố văn minh, khang trang, không còn những khu nhà trọ chật hẹp từng chứng kiến nhiều mất mát.

PGS.TS Phan Xuân Biên, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam phát biểu tại tọa đàm

PGS.TS Phan Xuân Biên, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, nhấn mạnh công trình cần "vừa hùng, vừa bi", có tưởng nhớ, có khát vọng; tôn vinh tinh thần đoàn kết, sức mạnh nhân dân trong cuộc chiến chống dịch. Theo ông, quy hoạch công viên nên gồm nhiều bộ phận: đài tượng niệm trung tâm, khu trưng bày thông tin về cuộc chiến chống dịch và không gian tri ân lực lượng tuyến đầu – những tấm gương sáng của lòng nhân ái.

Trong khi đó, TS Nguyễn Thị Hậu, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử TP HCM, nêu quan điểm công trình cần được tiếp cận từ góc nhìn của nạn nhân và người dân, để khắc họa tinh thần "đau thương nhưng nghĩa tình vượt qua". "Nét đặc trưng của người Nam Bộ là đau thương nhưng không bi lụy" – TS Nguyễn Thị Hậu chia sẻ.

TS Nguyễn Thị Hậu, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử TP HCM cho rằng công trình cần khắc họa tinh thần "đau thương nhưng nghĩa tình vượt qua"

Theo bà, tượng đài nên tập trung vào một thông điệp chính, tránh dàn trải. Những ý nghĩa khác có thể chuyển tải trong nhà trưng bày, giúp người dân khi đến đây cảm thấy mình trong câu chuyện của thành phố; tạo ký ức về nghĩa tình, sự đoàn kết, đồng thuận; một công trình giản dị nhưng ý nghĩa.

GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP HCM phát biểu tại tọa đàm

GS.TS Nguyễn Xuân Tiên, Chủ tịch Hội Mỹ thuật TP HCM, nhận định: "Đây là chủ trương nhân văn, nghĩa tình. Tượng đài không chỉ tưởng nhớ, tri ân mà còn vinh danh những chiến sĩ tuyến đầu, là nơi người dân đến lắng đọng cảm xúc về những gì đã qua và rút ra bài học cho tương lai".

Ông cũng đồng tình địa điểm hợp lý, 3 thông điệp cũng rất ý nghĩa. Công trình cần thể hiện sự chắt lọc, giản dị nhưng sâu sắc, toát lên tính bi - hùng, xúc động, đi vào lòng người, tránh rườm rà, hình thức.

Cần giữ lại cụm biệt thự nhà Chú Hỏa

Đại diện Công ty Encity, ông Nguyễn Đỗ Dũng, cho rằng cần giữ lại cụm biệt thự nhà Chú Hỏa – một công trình có giá trị lịch sử và giáo dục – để hòa quyện giữa ký ức đô thị và không gian tưởng niệm hiện đại.

Đồng tình, TS Võ Kim Cương, nguyên Phó Kiến trúc sư trưởng TP HCM, nhấn mạnh công trình cần giữ lại biệt thự nhà Chú Hỏa và hệ thống cây xanh hiện hữu, tận dụng những gì đã có để tạo nên một không gian văn hóa - giáo dục mở, vừa mang tính biểu tượng, vừa tiết kiệm chi phí đầu tư.

Theo ông, cả nước chỉ nên có một công trình tưởng niệm nạn nhân COVID-19 dù không lớn nhưng giá trị phải thật lớn. "Quan trọng là khi đứng trước tượng đài, người ta có thể xúc động đến rơi nước mắt, rồi từ đó được tiếp thêm sức mạnh, hướng đến tương lai. Cảm xúc là yếu tố cốt lõi của công trình tưởng niệm"- TS Võ Kim Cương chia sẻ.

KTS Khương Văn Mười, nguyên Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam phát biểu tại tọa đàm

KTS Khương Văn Mười, nguyên Phó Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, đề xuất cần đánh giá kỹ hiện trạng cụm biệt thự và cây xanh trước khi quyết định bảo tồn hay chỉnh sửa. Ông cũng nêu ý kiến mở rộng đường vào khu đất, tạo điều kiện tiếp cận thuận lợi; đồng thời "công trình cần vừa mang tính tưởng niệm, vừa ghi nhận truyền thống của một thế hệ đã đi qua giai đoạn lịch sử đặc biệt".

KTS Ngô Anh Vũ, Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng TP HCM, nhận định: "Vị trí khu đất là phù hợp, nhưng cần mở thông tuyến Trần Bình Trọng ra Lý Thái Tổ, đồng thời điều chỉnh quy hoạch phân khu để mở rộng không gian".

Thành phố nên tổ chức thi tuyển thiết kế công trình với đầu bài rõ ràng, có định hướng về biểu tượng, không gian và chức năng. Ông cũng gợi ý khai thác 7 căn biệt thự nhà Chú Hỏa theo hướng lồng ghép điện ảnh, mỹ thuật, giáo dục... tạo thành chuỗi không gian văn hóa - ký ức đô thị.

Bài và ảnh: PHAN ANH