Đám cưới xưa và nay: Kỳ 2: Văn hóa như cái phễu, cần thời gian gạn đục khơi trong

Ảnh tư liệu về một đám cưới năm 1992. Ảnh: Hoàng Nhất Chi Mai.

Nét mới mẻ trong đám cưới

Tới những năm 1990 - 2000, làn sóng văn hóa Hồng Kông đã để lại dấu ấn rõ nét trong đám cưới của người Việt. Váy cưới phương Tây với tông trắng đặc trưng và tùng phồng lộng lẫy trở thành "mốt" của hầu hết các cô dâu.

Nhớ lại ngày trọng đại của mình, cô Quỳnh Mai tươi cười kể: “Hồi đó, phim Hồng Kông nổi tiếng lắm, ai cũng thích học theo phong cách ấy. Cô dâu thường uốn tóc xoăn, đánh mắt xanh, tô son đỏ, mặc thêm váy trắng xòe to. Vì ngày đó trang điểm chưa phổ biến, nên cô dâu điệu đà như vậy là thành tâm điểm, ai cũng háo hức xúm lại xem.”

Ảnh cưới của cô Quỳnh Mai năm 2001, trang điểm theo kiểu Hồng Kông. Ảnh: Nhân vật cung cấp.

Dù trang phục và kiểu dáng váy cưới có nhiều thay đổi, các nghi lễ cơ bản vẫn giữ được nét truyền thống. Lễ dạm ngõ, ăn hỏi, và rước dâu tiếp tục là những bước không thể thiếu. Tuy nhiên, khoảng cách thời gian giữa các nghi lễ đã được rút ngắn đáng kể; thông thường, từ lễ dạm ngõ đến ngày rước dâu chỉ khoảng một tháng. Những nghi thức cúng tổ tiên tại nhà trai và nhà gái vẫn được duy trì, thể hiện sự kính trọng với cội nguồn.

Bước sang giai đoạn này, việc chụp ảnh cưới trở nên phổ biến hơn khi chi phí không còn quá cao. Nhờ vậy, nhiều gia đình vẫn lưu giữ được những tấm ảnh cưới đến tận bây giờ, như một kỷ vật đáng giá. Văn hóa mừng cưới cũng dần đổi khác. Bên cạnh các món quà hiện vật, tiền mừng đã trở thành lựa chọn phổ biến, thuận tiện và linh hoạt hơn. Tiệc cưới ngày càng linh đình với các món ăn phong phú, thể hiện sự hiếu khách và cũng là minh chứng cho sự phát triển của đời sống kinh tế.

Sự giao thoa văn hóa Đông - Tây

Bước sang năm 2024, đám cưới Việt Nam vẫn mang dáng vẻ quen thuộc nhưng không ít chi tiết đã đổi thay theo nhịp sống hiện đại. Tại các thành phố lớn, nhiều đám cưới được tổ chức trong không gian trang trọng của các trung tâm tiệc cưới thay vì tại gia, phần vì diện tích nhà ở hạn chế, phần vì nhu cầu tiện lợi và thẩm mỹ. Sự khác biệt rõ nét nằm ở cách các cặp đôi trẻ nhìn nhận ngày trọng đại của đời mình. Họ xem đây không chỉ là sự kiện gia đình mà còn là khoảnh khắc đặc biệt của bản thân, nên mọi thứ đều phải được chuẩn bị chỉn chu, trang trọng đến từng chi tiết.

Đám cưới ở các thành phố lớn thường được tổ chức tại trung tâm tiệc cưới. Ảnh minh họa.

Anh Phong (Hoàng Mai, Hà Nội) kể lại đám cưới của mình vào năm 2019, được tổ chức tại một trung tâm tiệc cưới. Sau lễ cúng gia tiên tại nhà, gia đình anh thực hiện lễ rước dâu và di chuyển thẳng tới nơi tổ chức tiệc. Điều thú vị là, thay vì mẹ chồng dắt cô dâu ra chào quan khách theo phong tục cũ, bố cô dâu lại là người nắm tay con gái trao cho chú rể. Tiếp đó là các nghi thức hiện đại như trao nhẫn, cắt bánh gato và uống rượu vang, tất cả đều mang đậm hơi thở phương Tây, nay đã trở nên quen thuộc trong nhiều đám cưới ở thành thị.

Xu hướng thay đổi cũng thể hiện qua nhiều nghi thức mới mẻ. Thay vì kính trà cha mẹ và quan khách, nhiều cặp đôi hiện nay chọn kính rượu. Một số đám cưới thậm chí phá cách với những nghi lễ độc đáo như rót cát, hoặc gây bất ngờ như đôi vợ chồng ở Mê Linh từng tổ chức nghi thức... nhúng lẩu, thu hút sự chú ý trên mạng xã hội.

Sự khấm khá về kinh tế cũng kéo theo những tiêu chuẩn cao hơn trong sính lễ. Nhớ lại ngày ăn hỏi, anh Phong chia sẻ: “Gia đình tôi mang sang nhà gái 9 tráp sính lễ, gồm tráp rồng phượng, trầu cau, bánh kẹo, rượu vang, lợn quay...” Nếu so với thời bao cấp, lễ vật ngày ấy giản dị hơn rất nhiều.

Tiến sĩ Nguyễn Hoài Phương lý giải, điều này là minh chứng cho câu “phú quý sinh lễ nghĩa”: khi đời sống sung túc hơn, người ta có xu hướng cầu kỳ hơn để thể hiện lòng hiếu lễ và sự trân trọng.

Một điều thú vị trong đám cưới phải kể đến nữa là tấm thiệp mời. Đám cưới người Việt truyền thống trước thế kỷ 20 không có văn hóa đưa thiệp mời cho khách. “Thiệp” sẽ là tấm giấy nhà trai đưa cho nhà gái để định ngày kết hôn. Thiệp mời mới chỉ xuất hiện trong đám cưới ở ta từ thế kỷ 20 đổ lại. Trước đây việc cưới xin chủ yếu mời nhau bằng miệng, bởi vì xã hội cũ phần lớn khuyến khích việc con gái lấy chồng gần, không cần mời khách ở xa; phần khác cũng vì ít người biết chữ nên không cần thiệp mời.

Bước sang thế kỷ 20, cùng với sự phổ cập chữ viết và ảnh hưởng văn hóa từ Pháp, tấm thiệp mời đã trở thành biểu tượng của sự trang trọng và lịch thiệp. Những dòng chữ viết tay trên thiệp thể hiện sự chu đáo của gia chủ và sự kính trọng dành cho khách mời.

Thời gian trôi qua, khi công nghệ ngày càng phát triển, thiệp mời tiếp tục "biến hóa". Các cặp đôi trẻ hiện nay không chỉ dùng thiệp giấy mà còn ưa chuộng thiệp mời online - tiện lợi, cá nhân hóa và tiết kiệm chi phí.

Thiệp cưới online của Thảo. Ảnh: Nhân vật cung cấp.

Bạn Thảo (Lào Cai), vừa tổ chức đám cưới vào tháng 12 năm 2024, chia sẻ: “Chúng tôi gửi thiệp mời giấy cho họ hàng gần nhà, còn những người ở xa thì nhắn tin mời và gửi thiệp điện tử. Tôi rất thích thiệp mời online, vừa dễ chỉnh sửa theo ý thích, vừa tiết kiệm chi phí và thân thiện với môi trường.”

Tìm về nét xưa trong hơi thở hiện đại

Trong dòng chảy của sự đổi thay, nhiều phong tục đám cưới truyền thống đã nhường chỗ cho những nghi lễ và phong cách hiện đại. Nhưng đâu đó, vẫn có những cặp đôi trẻ lựa chọn quay về với giá trị xưa, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại trong ngày trọng đại của mình.

Thảo và chồng là một minh chứng sống động cho xu hướng này. Bạn vốn là người dân tộc Dao, còn chồng bạn là người dân tộc Giáy. Trong đám cưới của mình, cả hai đã thực hiện ba bộ ảnh cưới: một bộ trong trang phục dân tộc Dao, một bộ với trang phục dân tộc Giáy, và một bộ váy cưới trắng kiểu phương Tây.

Hoàng Thảo và chồng trong 3 bộ ảnh cưới, lần lượt từ trái sang phải là trang phục dân tộc Dao - áo cưới kiểu Tây - trang phục dân tộc Giáy. Ảnh: Nhân vật cung cấp.

Thảo chia sẻ: “Tôi muốn đám cưới của mình lưu giữ được nét đẹp truyền thống. Chồng tôi và tôi thuộc hai dân tộc khác nhau, mỗi dân tộc lại có những trang phục riêng biệt và ý nghĩa. Việc chụp ảnh cưới với các bộ trang phục ấy là cách để chúng tôi tôn vinh cội nguồn và giữ lại những kỷ niệm ý nghĩa.”

Không chỉ Thảo, ngày càng nhiều cặp đôi chọn tái hiện văn hóa xưa trong ảnh cưới của mình. Họ diện áo Giao Lĩnh, áo Nhật Bình hay áo dài truyền thống, rồi hào hứng chia sẻ những bức ảnh ấy lên mạng xã hội. Những bộ ảnh độc đáo này không chỉ nhận được lời chúc phúc mà còn khơi dậy sự yêu mến, tự hào về văn hóa truyền thống trong cộng đồng.

Cô dâu Ngọc Trang và chú rể Hữu Phú tái hiện lại đám cưới Nam Bộ xưa từng gây sốt mạng xã hội hồi tháng 7 năm 2024. Ảnh: Nhân vật cung cấp.

Giữa guồng quay hiện đại, nét truyền thống vẫn được giữ gìn theo cách mới mẻ, sáng tạo. Đó không chỉ là sự gắn kết giữa quá khứ và hiện tại mà còn là cách các cặp đôi khẳng định bản sắc, lưu giữ những giá trị văn hóa lâu đời.

Tiến sĩ Nguyễn Hoài Phương chia sẻ: “Văn hóa có thể ví như chiếc phễu: qua hơn một thế kỷ, chúng ta đã tiếp nhận vô số ảnh hưởng từ các nền văn hóa khác như Pháp, Trung Quốc, Mỹ... Sau giai đoạn tiếp nhận đó, sẽ cần thời gian để văn hóa lắng đọng, gạn lọc những điều không phù hợp và giữ lại những giá trị phản ánh đúng bản chất của người Việt. Văn hóa phát triển theo vòng xoắn ốc tiến lên. Một ngày chúng ta sẽ thấy những nghi lễ và trang phục xưa tái hiện, nhưng với một diện mạo mới, phù hợp hơn với nhịp sống hiện đại.”

Những giá trị tốt đẹp cần thời gian để định hình và tỏa sáng. Đám cưới - nghi lễ quan trọng bậc nhất trong đời người - không chỉ là dấu mốc của tình yêu đôi lứa mà còn là biểu tượng của hạnh phúc và sự gắn kết. Dẫu cho nghi lễ, phong tục có thay đổi theo thời gian, điều cốt lõi vẫn luôn là hai con người - những nhân vật chính của ngày trọng đại. Mỗi lời chúc phúc, mỗi món quà trong đám cưới không chỉ là sự sẻ chia niềm vui, mà còn trở thành hành trang quý giá trên chặng đường dài phía trước. Đó là sức mạnh, là điểm tựa để đôi vợ chồng trẻ vượt qua những thử thách của cuộc sống, giữ mãi ngọn lửa yêu thương và bền chặt bên nhau.

Kim Quyên - Phương Mai