Đảng sâm – thuốc quý cho người nghèo

Đảng sâm ở Việt Nam là loài Codolopsis javanica (Blume) Hook f., họ hoa chuông (Campanulaceae). Nó có thành phần hóa học và công dụng như các đảng sâm khác: có saponin, tangshenoside, amylose, alkaloid, codonolactone, chất vô cơ, sterol, amino acid, nguyên tố vi lượng. Saponin và polysaccharide có tác dụng tốt lên hệ miễn dịch.

Theo Đông y, đảng sâm vị ngọt, tính bình; vào kinh tỳ và phế. Tác dụng bổ trung, ích khí, sinh tân, kiện tỳ, dưỡng huyết. Dùng tốt cho người tỳ vị hư nhược, khí hư huyết hư, thể trạng mệt mỏi vô lực, ăn kém, đại tiện lỏng, sa tử cung, sa trực tràng, sa dạ dày ruột. Đảng sâm có tác dụng như nhân sâm, nhưng tác dụng tăng lực thì không bằng. Trong các bài thuốc bổ đều có thể dùng đảng sâm thay nhân sâm và tăng liều dùng gấp 2 – 3 lần. Liều dùng: 12 - 30g; bằng cách sắc, chưng, nấu.

Đẳng sâm - nhân sâm giá bình dân, thuốc bổ cho người nghèo.

Một số bài thuốc có đảng sâm

Bổ khí tư âm

Bài 1: đảng sâm 15g, hoàng tinh 12g, nhục quế 10g, cam thảo 6g, đại táo 10 quả. Đại táo xé nhỏ, các vị sắc nước uống trong ngày. Đợt điều trị 15 ngày. Trị huyết áp thấp.

Bài 2 - Sinh mạch tán: đảng sâm 12g, mạch môn 12g, ngũ vị tử 8g. Sắc uống. Công dụng: bổ khí tư âm, liễm hãn.

Bổ huyết, chỉ huyết

Bài 1: đảng sâm 16g, kê huyết đằng 40g, đương quy 20g, bạch thược 12g, thục địa 24g. Sắc uống. Công dụng: bổ huyết.

Bài 2: đảng sâm 15g, đại táo 20 quả. Đảng sâm thái mỏng, đại táo xé. Hai thứ hãm nước sôi khoảng 30 - 45 phút, uống và ăn cả sâm, táo. Dùng tốt cho người bị huyết hư thiếu máu, suy nhược cơ thể.

Bài 3: đảng sâm 40 – 60g. Sắc, chia uống 2 lần trong ngày. Trị xuất huyết tử cung cơ năng.

Bổ phổi dịu hen: dùng bài Thanh táo cứu phế thang: đảng sâm 12g, tang diệp 12g, thạch cao 12g, cam thảo 4g, hồ ma nhân 6g, mạch môn 12g, hạnh nhân 6g, tỳ bà (chích) 8g, a giao 8g. A giao để riêng; thạch cao sắc trước, sau đó cho các dược liệu vào sắc lấy nước, hòa a giao vào uống. Công dụng: nhuận phế hóa đờm.

Kiện tỳ cầm tiêu chảy: đảng sâm 20g, bạch truật sao 12g, đương quy 12g, ba kích 12g. Sắc uống. Trị chứng tỳ vị hư nhược, người mệt, ăn ít, dẫn đến tiêu chảy, hoặc tiêu chảy kéo dài.

Món ăn thuốc có đảng sâm

Sâm qui sơn dược trư tâm thang: đảng sâm 30g, đương qui 10g, sơn dược 20g, tim lợn 200g. Tim lợn bóc màng rửa sạch, thái lát. Các dược liệu sắc lấy nước, bỏ bã; nấu tim lợn trong nước sắc cho nhừ, thêm gia vị vừa ăn. Chia ăn 1 - 2 lần trong ngày. Chữa tim hồi hộp, khó thở, suyễn, mệt mỏi, choáng váng.

Thượng đảng sâm cao: đảng sâm 500g, sa sâm 250g, long nhãn 125g. Các vị sắc 3 lần lấy nước, bỏ bã, cô lại thành cao lỏng (1/1), đựng trong lọ thủy tinh. Mỗi lần uống 20ml, uống với nước đun sôi ấm khi đói. Dùng tốt cho người bị suy nhược, suy kiệt, nói nhỏ thở yếu, cơ lực suy giảm, ho khan ít đờm.

“Sâm quy sơn dược trư tâm thang” là món ăn bổ dưỡng, rất tốt cho người tim hồi hộp, khó thở, suyễn, mệt mỏi, choáng váng.

Sâm kỳ khiếm thực trư thận thang: cật lợn 1 quả, đảng sâm 20g, hoàng kỳ 30g, khiếm thực 30g. Cật lợn bóc màng, rạch mở rửa sạch; dược liệu cho vào túi vải. Tất cả cho vào nồi, đổ nước vừa đủ hầm nhừ, thêm gia vị. Ăn 1 – 2 lần trong ngày. Dùng tốt cho bệnh nhân viêm thận có protein niệu.

Cháo sâm kỳ đại táo: sinh hoàng kỳ 30g, đảng sâm 30g, cam thảo 12g, gạo tẻ 100g, đại táo 10 quả. Sắc các dược liệu lấy nước; gạo tẻ vo sach và đại táo nấu với nước sắc thành cháo. Chia ăn 2 lần (sáng, chiều) trong ngày. Dùng tốt cho người bị khí hư phát nhiệt.

Hải sâm xào đảng sâm kỷ tử: hải sâm 200g, đảng sâm 16g, kỷ tử 12g, hành 15g, gừng tươi 10g, tỏi 5g, gia vị vừa đủ. Đảng sâm, kỷ tử sắc lấy nước bỏ bã. Hải sâm nhúng với nước sôi, cắt khúc, rửa sạch, xào tái với gừng, hành, ớt, tiêu, sau đó cho nước sắc và gia vị khác, om đến khi nước xào đậm đặc, cho bột gia vị trộn đều. Món này rất tốt cho người bị mất sức, suy nhược, đầu váng mắt hoa, đau lưng mỏi gối, tiểu tiện nhiều lần, nam giới di tinh liệt dương, hư nhược.

Cháo đảng sâm ý dĩ phục linh: đảng sâm 20g, ý dĩ 16g, phục linh 12g, gạo nếp 80g. Đảng sâm, phục linh sắc lấy nước bỏ bã, nấu với ý dĩ và gạo nếp vo sạch thành cháo, ăn với muối hoặc đường. Dùng tốt cho người tỳ vị hư nhược, khí huyết hư, cơ thể gầy yếu, mất sức ăn kém, khát nước hoặc tiêu chảy lâu ngày, sa hậu môn trực tràng...

Kiêng kỵ: người có thực hỏa, nhiệt thịnh không dùng. Không dùng củ cải và uống trà đặc khi dùng đảng sâm.

TS. Nguyễn Đức Quang