Đánh giá khách quan uy tín và năng lực cho nhà thầu Việt

Hội thảo đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp xây dựng do Hiệp hội các Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) tổ chức . Ảnh: Thu Hằng/Bnews/vnanet.vn

Trong bối cảnh ngành xây dựng Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển mới với hàng loạt dự án quy mô quốc gia, yêu cầu về năng lực, uy tín và tính minh bạch của nhà thầu ngày càng trở nên cấp thiết. Việc xây dựng một hệ thống đánh giá, xếp hạng nhà thầu được kỳ vọng sẽ trở thành công cụ quan trọng, giúp thị trường vận hành lành mạnh hơn, đồng thời hỗ trợ chủ đầu tư lựa chọn đúng đối tác, giảm thiểu rủi ro cho các công trình lớn. Đây cũng là nội dung hội thảo về đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp xây dựng do Hiệp hội các Nhà thầu Xây dựng Việt Nam (VACC) tổ chức ngày 26/12 tại Hà Nội hướng tới.

* Tìm “thước đo” chung

Theo ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch VACC, trong khoảng một thập kỷ qua, ngành xây dựng Việt Nam đã có những chuyển biến mạnh mẽ cả về công nghệ, trình độ quản lý lẫn quy mô doanh nghiệp. Nhiều nhà thầu trong nước đã đủ năng lực đảm nhận các công trình lớn, phức tạp, trải dài từ dân dụng, công nghiệp đến hạ tầng kỹ thuật, kể cả những dự án đòi hỏi kỹ thuật cao.

“Ngành xây dựng đang trưởng thành nhanh chóng. Sắp tới, hàng loạt dự án hạ tầng, đô thị, năng lượng mang tầm quốc gia sẽ được triển khai, mở ra cơ hội lớn cho doanh nghiệp trong nước”, ông Hiệp nói. Cùng với đó, chủ trương cải cách thể chế, đổi mới hình thức lựa chọn nhà thầu, kể cả việc áp dụng cơ chế chỉ định thầu đối với một số dự án đặc thù, đặt ra yêu cầu cao hơn về việc đánh giá đúng năng lực của từng doanh nghiệp.

Khi hình thức lựa chọn nhà thầu ngày càng linh hoạt, việc có một hệ thống đánh giá, xếp hạng khách quan càng trở nên cần thiết. Đây không chỉ là cơ sở để chủ đầu tư tham khảo, mà còn giúp mỗi doanh nghiệp tự nhìn nhận đúng vị thế của mình trên thị trường.

Trên thực tế, việc xếp hạng doanh nghiệp không phải là khái niệm mới trong nhiều lĩnh vực kinh tế. Tuy nhiên, với ngành xây dựng và đặc biệt là các nhà thầu, đây vẫn là một khoảng trống. Trong nhiều năm qua, VACC đã nhiều lần đặt vấn đề xây dựng hệ thống đánh giá, nhưng do tính phức tạp và sự khác biệt về quan điểm, việc triển khai chưa đạt được sự thống nhất.

Việc xếp hạng doanh nghiệp không phải khái niệm mới trong nhiều lĩnh vực kinh tế nhưng với ngành xây dựng vẫn là khoảng trống. Ảnh: Thu Hằng/Bnews/vnanet.vn

Trong bối cảnh các dự án ngày càng lớn, yêu cầu kỹ thuật và tiến độ ngày càng khắt khe, những hạn chế của thị trường xây dựng cũng bộc lộ rõ hơn. Tình trạng cạnh tranh thiếu lành mạnh, hiện tượng “thầu sân sau”, khai báo năng lực không phản ánh đúng thực tế, hay sự bất cân xứng thông tin giữa chủ đầu tư và nhà thầu vẫn tồn tại. Điều này làm gia tăng rủi ro về chất lượng, tiến độ và chi phí công trình, đồng thời gây bất lợi cho những doanh nghiệp làm ăn bài bản.

“Không có một hệ thống đánh giá đáng tin cậy, chủ đầu tư rất khó phân biệt đâu là nhà thầu thực sự có năng lực, đâu là doanh nghiệp chỉ mạnh về hồ sơ”, đại diện một doanh nghiệp xây dựng lớn nhận định.

* Hướng tới công bằng và minh bạch

Từ thực tiễn đó, VACC đề xuất Chương trình đánh giá năng lực và xếp hạng doanh nghiệp nhà thầu xây dựng Việt Nam, dự kiến triển khai chính thức từ năm 2026 sau khi báo cáo và xin ý kiến Bộ Xây dựng. Chương trình không chỉ áp dụng cho các hội viên mà mở rộng cho cả những doanh nghiệp chưa là thành viên nhưng tự nguyện tham gia.

Theo đề xuất, các nhà thầu sẽ được phân loại theo ba nhóm lĩnh vực chính gồm: xây dựng dân dụng – công nghiệp; hạ tầng kỹ thuật và cơ điện (M&E). Cách phân loại này nhằm đảm bảo sự tương quan hợp lý giữa các loại hình doanh nghiệp, tránh so sánh khập khiễng giữa những lĩnh vực có đặc thù khác nhau.

Về tiêu chí đánh giá, VACC đề xuất bốn nhóm chính, xếp theo mức độ quan trọng: năng lực kinh nghiệm; hiệu quả sản xuất kinh doanh; năng lực tài chính; và uy tín, trách nhiệm, quản trị doanh nghiệp. Trong đó, năng lực kinh nghiệm chiếm tỷ trọng lớn nhất (35%), tiếp đến là hiệu quả sản xuất kinh doanh (25%), năng lực tài chính (20%) và uy tín, quản trị (20%).

Nhà máy Thủy điện Hòa Bình mở rộng ngày khánh thành. Ảnh minh họa: Trọng Đạt-TTXVN

Các tiêu chí này sẽ được lượng hóa tối đa, dựa trên số liệu, tài liệu do doanh nghiệp cung cấp và đã được kiểm toán. Ví dụ, năng lực tài chính được đánh giá qua vốn điều lệ, vốn chủ sở hữu, giá trị tài sản ròng, chỉ số an toàn vốn; hiệu quả kinh doanh dựa trên lợi nhuận ròng, tỷ suất sinh lời; còn uy tín doanh nghiệp gắn với mối quan hệ với khách hàng, đối tác, nhà thầu phụ và năng lực quản trị nội bộ.

VACC cho biết có thể thuê đơn vị tư vấn độc lập tham gia đánh giá, nhằm đảm bảo yếu tố công bằng và minh bạch.

Đại diện một số doanh nghiệp lớn như Vinaconex cho rằng, năng lực nhà thầu Việt Nam hiện rất đa dạng, từ những doanh nghiệp đủ sức cạnh tranh quốc tế đến các đơn vị nhỏ lẻ, thiếu minh bạch. Trong bối cảnh Luật Đấu thầu 2023 và Luật Xây dựng 2025 đã đặt nền móng cho quy trình lựa chọn minh bạch và cơ chế hậu kiểm, việc xây dựng hệ thống xếp hạng quốc gia là bước đi cần thiết.

Với Nhà nước, đây là công cụ quản lý hiệu quả, góp phần hạn chế tiêu cực. Với chủ đầu tư, đó là cơ sở lựa chọn đối tác phù hợp, giảm rủi ro. Với nhà thầu, xếp hạng trở thành động lực để đầu tư vào nhân lực, công nghệ và quản trị. Còn với xã hội, đó là sự đảm bảo cho những công trình an toàn, bền vững và hiệu quả kinh tế.

Việc đánh giá và xếp hạng nhà thầu, vì thế, không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà còn là chiến lược dài hạn nhằm nâng cao chất lượng ngành xây dựng, tạo dựng niềm tin thị trường và từng bước khẳng định vị thế của nhà thầu Việt Nam trên trường quốc tế.

* Phù hợp với xu hướng hậu kiểm

Đại diện Cục Kinh tế – Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng) đánh giá cao sáng kiến này, cho rằng nó phù hợp với tinh thần của Luật Xây dựng 2025. Theo luật mới, phương thức quản lý sẽ chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm, nhấn mạnh trách nhiệm tự kê khai và tự chịu trách nhiệm của các tổ chức tham gia hoạt động xây dựng thông qua hệ thống thông tin điện tử.

“Việc xây dựng bộ tiêu chí xếp hạng theo các năng lực cốt lõi sẽ giúp lượng hóa năng lực nhà thầu một cách rõ ràng, có thể kiểm chứng, đồng thời hỗ trợ thị trường nhận diện doanh nghiệp uy tín”, vị đại diện nói. Đây cũng được xem là “bảo bối” giúp hóa giải rủi ro khi cơ chế lựa chọn nhà thầu trở nên linh hoạt hơn.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký VCCI cho rằng, công cụ xếp hạng nhà thầu góp phần tạo lập chuẩn mực mới về minh bạch và chất lượng trong ngành xây dựng. Ảnh: Thu Hằng/Bnews/vnanet.vn

Dưới góc nhìn của cộng đồng doanh nghiệp, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho rằng việc xây dựng công cụ xếp hạng nhà thầu là một bước đi thể chế mềm quan trọng, có thể góp phần tạo lập chuẩn mực mới về minh bạch và chất lượng trong ngành xây dựng.

Tuy nhiên, ông Tuấn cũng lưu ý rằng, để hệ thống này được chấp nhận rộng rãi, cần đặc biệt chú trọng đến phương pháp luận. Các tiêu chí phải đa chiều, được lượng hóa tối đa và có thang điểm, trọng số rõ ràng, giải thích minh bạch. Nếu thiếu nền tảng khoa học vững chắc, kết quả xếp hạng sẽ khó tạo được niềm tin.

Ông Tuấn lấy ví dụ từ Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), thành công nhờ dựa nhiều vào trải nghiệm thực tế của doanh nghiệp, thay vì chỉ dựa trên báo cáo hành chính. Với nhà thầu xây dựng, “khách hàng” chính là chủ đầu tư, tổng thầu và các đối tác trong chuỗi giá trị dự án. Do đó, hệ thống xếp hạng cần thu thập ý kiến đánh giá từ các đối tượng này về chất lượng công trình, tiến độ, an toàn, khả năng phối hợp và tuân thủ hợp đồng.

Bên cạnh đó, cơ chế vận hành phải độc lập, tránh xung đột lợi ích, có các lớp kiểm định dữ liệu và thẩm định chuyên gia. “Chỉ khi đảm bảo được tính độc lập và minh bạch, bảng xếp hạng mới có giá trị và sức sống lâu dài”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Từ phía cơ quan quản lý đấu thầu, ông Văn Trọng Duẩn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Đấu thầu (Bộ Tài chính), cho rằng việc xếp hạng doanh nghiệp xây dựng chỉ nên mang tính hỗ trợ, tham khảo, không thay thế các nội dung đánh giá trong hồ sơ dự thầu. Các tiêu chí cần cụ thể, định lượng được và được công khai minh bạch, tránh việc lợi dụng xếp hạng để tạo ra cơ chế “xin – cho” hay cạnh tranh không bình đẳng. Danh sách xếp hạng cũng cần được cập nhật định kỳ, phản ánh đúng sự thay đổi về năng lực của doanh nghiệp theo thời gian.

Thu Hằng/Bnews/vnanet.vn