Đánh thức 'mỏ vàng' dữ liệu TPHCM từ hành lang pháp lý mới

Cùng với Nghị quyết sửa đổi Nghị quyết 98, Quốc hội đã thông qua hàng loạt luật liên quan hệ thống số, tạo hành lang pháp lý quan trọng để thúc đẩy dữ liệu số quốc gia cũng như giải tỏa áp lực hiện đại hóa nền hành chính đang trở nên cấp thiết.

Tuy nhiên, cơ chế kết nối, chia sẻ “mỏ vàng” dữ liệu vẫn còn hạn chế. Theo báo cáo của Trung tâm Chuyển đổi số TPHCM, thành phố đang sở hữu tài nguyên số khổng lồ với 101 cơ sở dữ liệu dung lượng lên tới 155 TB. Đối diện với bài toán làm sao để dữ liệu không còn bị “cát cứ” và phục vụ hiệu quả cho người dân, doanh nghiệp, TS Nguyễn Thanh Hòa - Phó giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TPHCM - đã chia sẻ cởi mở về lộ trình nâng cấp hạ tầng và chiến lược quản trị dữ liệu mới.

Phóng viên: Thưa ông, hiện việc khai thác kho dữ liệu dùng chung của TPHCM chủ yếu mới dừng ở mức tổng hợp, chưa phục vụ hiệu quả cho phân tích chuyên sâu và dự báo. Nguyên nhân, rào cản kỹ thuật nằm ở đâu?

Ông Nguyễn Thanh Hòa: Trước khi trả lời câu hỏi này, cần nhìn nhận một thực tế chung là hiện nay vẫn chưa có một nền tảng trung gian đủ tin cậy để thúc đẩy việc chia sẻ, khai thác dữ liệu giữa các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp. Các bộ dữ liệu còn phân tán, manh mún, rời rạc, gây khó khăn cho công tác quản lý, kiểm soát truy cập cũng như khai thác dữ liệu một cách thống nhất, minh bạch.

Tiến sĩ Nguyễn Thanh Hòa - Phó giám đốc Trung tâm Chuyển đổi số TPHCM. Ảnh: H.V

Tại Việt Nam, chủ trương phát triển dữ liệu và khai thác giá trị dữ liệu đã được khẳng định trong nhiều văn bản quan trọng như Luật Dữ liệu số 60/2024/QH15; Đề án 06/CP về phát triển dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử; Chiến lược phát triển Chính phủ số đến năm 2030, cùng các chính sách thúc đẩy kinh tế số và đổi mới sáng tạo.

Đáng chú ý, Luật Dữ liệu và Nghị định 169/2025/NĐ-CP đã chính thức công nhận hoạt động kinh doanh, trao đổi, chia sẻ dữ liệu là một loại hình kinh doanh có điều kiện, đặt dưới sự quản lý, giám sát của cơ quan nhà nước và các đơn vị có thẩm quyền cấp phép.

Ở cấp quốc gia, Khung Kiến trúc Dữ liệu Quốc gia, Khung Quản trị và Quản lý Dữ liệu Quốc gia cùng Từ điển Dữ liệu dùng chung đã được ban hành, tạo nền tảng thống nhất để triển khai tại các bộ, ngành và địa phương. Theo đó, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có trách nhiệm xây dựng, tổ chức thực hiện Khung kiến trúc số và Khung quản trị dữ liệu cấp tỉnh, bảo đảm tuân thủ, kế thừa và đồng bộ với Trung ương.

Tuy nhiên, để các quy định và chính sách này thực sự đi vào cuộc sống, vẫn cần thời gian và sự đồng hành của chính quyền, các viện, trường, người dân và doanh nghiệp trong việc kiến tạo một ngành kinh tế dữ liệu mới.

Chúng ta đặt mục tiêu dữ liệu phải ‘đúng, đủ, sạch, sống’. Với đặc thù khối lượng giao dịch hành chính rất lớn của TPHCM, trung tâm có những giải pháp nào đủ mạnh để xử lý dữ liệu rác, bảo đảm tính ‘sống’ – cập nhật theo thời gian thực, thay vì chỉ là những ‘số liệu chết’ nằm trên báo cáo?

TPHCM là đô thị đặc biệt, trung tâm kinh tế – xã hội lớn của cả nước, có yêu cầu rất cao trong việc khai thác dữ liệu phục vụ quản lý đô thị, phát triển kinh tế số, logistics, du lịch, giao thông thông minh và các dịch vụ đô thị hiện đại.

Thành phố đặt mục tiêu đến giai đoạn 2028–2030 đạt mức độ trưởng thành cao về quản trị dữ liệu (cấp độ 4 và tiến tới 90% đạt cấp độ 5). Để hiện thực hóa mục tiêu này, cần có một mô hình tổ chức thống nhất, với một đầu mối đủ thẩm quyền và năng lực để điều phối toàn diện các hoạt động liên quan đến dữ liệu.

Thực tế cho thấy, dữ liệu đang giúp xã hội vận hành hiệu quả hơn, nâng cao năng suất của nền kinh tế, đồng thời cải thiện hiệu quả và tính minh bạch trong hoạch định chính sách công, cung cấp dịch vụ công. Hiện nay, Trung tâm Chuyển đổi số thành phố giữ vai trò bảo đảm vận hành hạ tầng số, nền tảng số và dữ liệu số. Việc hình thành, quản lý và khai thác dữ liệu gắn chặt với các chủ thể dữ liệu, cũng như hiệu quả của các ứng dụng, phần mềm. Từ nền tảng số sẽ tạo ra dữ liệu số, phục vụ phát triển chính quyền số, kinh tế số và xã hội số.

Quá trình này đòi hỏi sự kiên trì, đồng bộ và sự chung tay của các cơ quan, sở ngành, doanh nghiệp và cả cộng đồng.

Vậy các luật liên quan hệ thống số vừa thông qua có giúp tháo gỡ vướng mắc nào cho TPHCM trong việc yêu cầu các sở, ngành, thậm chí là khu vực tư nhân phải chia sẻ dữ liệu về kho dùng chung, chấm dứt tình trạng “cát cứ dữ liệu”?

Hiện nay, khung chính sách quốc gia đang chuyển dịch từ tư duy ‘xây dựng cơ sở dữ liệu’ sang ‘quản trị và khai thác dữ liệu như một nguồn lực’. Việc ban hành Khung Kiến trúc Dữ liệu Quốc gia và Khung Quản trị Dữ liệu Quốc gia theo Quyết định số 2439/QĐ-TTg đã đặt nền tảng về tiêu chuẩn, phân tầng, mô hình chia sẻ và cơ chế tuân thủ giữa các cơ sở dữ liệu quốc gia, chuyên ngành và địa phương. Song song đó, Luật Dữ liệu đã chính thức hóa định hướng phát triển thị trường dữ liệu, thúc đẩy ứng dụng AI, điện toán đám mây và dữ liệu lớn, đồng thời tăng cường quản trị rủi ro trong xử lý dữ liệu.

Tuy nhiên, điểm nghẽn phổ biến hiện nay vẫn là dữ liệu phân tán, thiếu đồng nhất, khó kết nối và khó kiểm chứng ‘nguồn dữ liệu đúng’. Khi nhu cầu điều hành, phân tích và dự báo ngày càng gia tăng, việc thiết lập cơ chế niêm yết dữ liệu, mô tả metadata, truy xuất nguồn gốc và quy định rõ quyền truy cập trở thành yêu cầu thực tiễn cấp thiết.

Tổng Bí thư Tô Lâm cùng các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành Trung ương và TPHCM tham quan khu vực triển lãm của Trung tâm Chuyển đổi số Thành phố. Ảnh: TTCĐS TPHCM

Trong bối cảnh luật mới đặt ra các yêu cầu khắt khe về bảo vệ dữ liệu cá nhân và chủ quyền dữ liệu, hạ tầng hiện tại của thành phố đã được chuẩn bị như thế nào để đảm bảo an toàn tuyệt đối, tránh các vụ rò rỉ dữ liệu quy mô lớn?

Tôi xin trả lời câu hỏi này bằng một ví dụ cụ thể về dữ liệu quản lý giáo dục. Hiện dữ liệu học sinh có khoảng 1,86 triệu bản ghi; dữ liệu giáo viên hơn 142.000 bản ghi; dữ liệu trường học khoảng 441.000 bản ghi. Các bộ dữ liệu này được cập nhật định kỳ hằng tuần vào Kho dữ liệu dùng chung của thành phố. Tuy nhiên, phần lớn dữ liệu vẫn được nhập liệu, số hóa thủ công, chưa phát sinh trực tiếp từ các quy trình nghiệp vụ.

Đáng chú ý, dữ liệu chưa được làm sạch và đối soát với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để xác định định danh chủ thể, dữ liệu gốc; chưa gắn đầy đủ với định danh cá nhân, định danh tổ chức. Vì vậy, các yêu cầu ‘đúng, đủ, sạch, sống, thống nhất, dùng chung’ vẫn chưa được bảo đảm.

Trong bối cảnh đó, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đã được Quốc hội thông qua và sẽ sớm có hiệu lực, quy định rõ vai trò của chủ thể dữ liệu cá nhân, bên kiểm soát dữ liệu cá nhân và bên kiểm soát, xử lý dữ liệu cá nhân. Theo Điều 11, việc thu thập dữ liệu cá nhân phải có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, trừ các trường hợp pháp luật có quy định khác.

Yêu cầu bảo đảm an toàn thông tin đối với Kho dữ liệu dùng chung của thành phố luôn được đặt ở mức cao nhất. Tuy nhiên, thực tế cũng đặt ra nhiều vấn đề về sao lưu, dự phòng, cũng như tích hợp, chia sẻ và khai thác dữ liệu. Từ năm 2019, UBND thành phố đã ban hành Quyết định số 5086/QĐ-UBND về quy chế tích hợp, quản lý, vận hành và khai thác Kho dữ liệu dùng chung. Đến nay, nhiều nội dung trong quy định này vẫn cần tiếp tục được triển khai, hoàn thiện và cập nhật cho phù hợp với bối cảnh mới.

Nghị quyết 57 xác định dữ liệu là ‘tư liệu sản xuất chính’ và đặt ra yêu cầu hình thành sàn giao dịch dữ liệu. Tuy nhiên, để dữ liệu có thể giao dịch, vấn đề then chốt là phải định giá được, trong khi hiện nay vẫn chưa có cơ chế định giá dữ liệu trong khuôn khổ tài sản công. Vậy các luật về hệ thống số vừa được ban hành và việc sửa đổi Nghị quyết 98 có tháo gỡ được nút thắt này hay không, thưa ông?

TPHCM đang đứng trước một ‘cửa sổ cơ hội’ hiếm có để đi trước một nhịp trong xây dựng Sàn dữ liệu, trong bối cảnh Việt Nam mới ở giai đoạn hình thành và vận hành thử mô hình sàn giao dịch dữ liệu ở cấp quốc gia, với mốc tháng 11/2025 được nhắc tới như thời điểm thử nghiệm. Từ lợi thế đô thị đặc biệt, quy mô thị trường lớn và năng lực số, TPHCM có cơ hội biến Sàn dữ liệu thành hạ tầng nền cho tăng trưởng kinh tế số, đồng thời nâng tầm vai trò trung tâm khu vực.

Sàn dữ liệu được kỳ vọng tạo ra ‘động cơ tăng trưởng mới’ cho kinh tế số và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thành phố. Dữ liệu giúp doanh nghiệp tối ưu vận hành, cá nhân hóa dịch vụ, chấm điểm rủi ro, phòng chống gian lận và đặc biệt là phát triển các sản phẩm dựa trên AI và phân tích dữ liệu.

Khi hình thành một thị trường dữ liệu tin cậy, doanh nghiệp TPHCM, bao gồm cả doanh nghiệp nhỏ và vừa, startup, sẽ giảm đáng kể chi phí tìm kiếm, đàm phán và tuân thủ; chuyển từ mô hình ‘tự đi gom dữ liệu’ sang ‘mua hoặc thuê các sản phẩm dữ liệu’, qua đó đẩy nhanh quá trình đổi mới sáng tạo. Ở góc độ quản trị đô thị, Sàn dữ liệu cũng là nền tảng quan trọng để chuyển sang mô hình điều hành dựa trên dữ liệu, tăng tính minh bạch và năng lực dự báo, cảnh báo sớm.

Trước khi có thể tiến tới định giá cơ sở dữ liệu quốc gia hay xem dữ liệu như một tài sản có thể thế chấp, việc hình thành Sàn giao dịch dữ liệu tại TPHCM cần được xem là bước đi khởi đầu để khai phá tiềm năng rất lớn của nguồn lực này. Kỳ vọng rằng mục tiêu đó sẽ sớm trở thành hiện thực trong thời gian tới.

Xin cảm ơn ông!

Quốc Ngọc