Đào tạo nhân lực đáp ứng mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia giai đoạn mới

Thách thức nhân lực cho chuyển dịch năng lượng xanh

Theo dự báo của Bộ Công Thương, nhu cầu năng lượng của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng nhanh với tốc độ 8–10%/năm. Đến năm 2030, tổng công suất nguồn điện có thể vượt 150.000 MW, tức gấp đôi hiện nay. Điều này đồng nghĩa cơ cấu năng lượng buộc phải thay đổi mạnh mẽ: giảm dần sự phụ thuộc vào nhiệt điện than, thay thế bằng LNG, năng lượng tái tạo, điện gió ngoài khơi và thậm chí cả điện hạt nhân.

Thế nhưng, thách thức không chỉ nằm ở vốn đầu tư hay công nghệ, mà chính ở con người. Nguồn nhân lực hiện có khoảng 400.000 lao động trực tiếp và gián tiếp trong ngành năng lượng, song phân bổ còn mất cân đối. Nhân lực cho nhiệt điện than, thủy điện, khai thác dầu khí vẫn chiếm số đông, trong khi lực lượng làm việc trong các lĩnh vực mới như năng lượng tái tạo, lưới điện thông minh, công nghệ lưu trữ lại còn rất hạn chế.

Không ít doanh nghiệp điện gió, điện mặt trời buộc phải thuê chuyên gia nước ngoài để vận hành – bảo dưỡng thiết bị, khiến chi phí đội lên cao./Ảnh minh họa

Không ít doanh nghiệp điện gió, điện mặt trời buộc phải thuê chuyên gia nước ngoài để vận hành – bảo dưỡng thiết bị, khiến chi phí đội lên cao. Chỉ khoảng 20% lao động trong ngành năng lượng tái tạo được đào tạo đúng chuyên ngành, số còn lại chủ yếu chuyển từ các lĩnh vực cơ khí, điện, điện tử. Sự thiếu hụt rõ nhất là kỹ năng vận hành, quản lý dự án, ngoại ngữ và khả năng làm việc trong môi trường quốc tế.

Một số lĩnh vực then chốt thậm chí gần như bỏ trống nguồn nhân lực. Sau khi dự án điện hạt nhân Ninh Thuận tạm dừng, nhiều chương trình đào tạo nhân lực hạt nhân bị gián đoạn. Hiện số lượng kỹ sư hạt nhân trẻ rất ít, khó đáp ứng yêu cầu khi Việt Nam tái khởi động chương trình điện hạt nhân trong tương lai.

Về điện gió ngoài khơi: Đây là lĩnh vực có tiềm năng lớn, song nhân lực gần như chưa được đào tạo chính quy. Các kỹ năng như lắp đặt tuabin ngoài khơi, vận hành hệ thống truyền tải, an toàn biển… đều thiếu hụt.

Trong khi đó, xu hướng phát triển lưới điện thông minh đòi hỏi kỹ năng về trí tuệ nhân tạo, phân tích dữ liệu lớn, an ninh mạng – những kỹ năng còn khá mới mẻ với phần lớn kỹ sư điện của Việt Nam.

Giải pháp nào cho nguồn nhân lực năng lượng xanh?

Để đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước trong thời gian tới, nhất là thực hiện 2 mục tiêu chiến lược đến năm 2030 và năm 2045, công tác bảo đảm an ninh năng lượng có vai trò rất quan trọng, năng lượng phải đi trước một bước, đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và nâng cao đời sống nhân dân. Điều này kéo theo nhu cầu ngày càng lớn về nguồn nhân lực xanh, từ tuyển dụng, đào tạo kỹ năng đến chuyển đổi mô hình quản trị nhân sự.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 70-NQ/TW đã đặt trọng tâm vào phát triển đào tạo nguồn nhân lực, coi đây là nền tảng để bảo đảm an ninh năng lượng. Văn kiện nhấn mạnh mục tiêu hình thành đội ngũ nhân lực chất lượng cao, đạt trình độ quốc tế, có khả năng làm chủ công nghệ hiện đại và đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Để hiện thực hóa, Bộ Chính trị đề ra nhiều giải pháp: tạo đột phá trong nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; tăng cường liên kết giữa cơ sở đào tạo, nhà khoa học và doanh nghiệp; đưa năng lượng vào nhóm ngành đào tạo trọng điểm; đồng thời đặt mục tiêu đào tạo tối thiểu 25.000–35.000 kỹ sư, chuyên gia trong giai đoạn tới, đặc biệt ưu tiên cho điện hạt nhân.

Ngoài ra, Nghị quyết cũng khuyến khích chính sách thu hút chuyên gia nước ngoài, cũng như người Việt Nam ở nước ngoài tham gia phát triển các lĩnh vực mới như năng lượng tái tạo và năng lượng hạt nhân. Cùng với đó, hợp tác quốc tế về đào tạo và chuyển giao công nghệ được mở rộng, nhằm rút ngắn khoảng cách về trình độ với thế giới.

Việt Nam đang thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao cho năng lượng xanh/ Ảnh minh họa

Có thể thấy, Nghị quyết 70 không chỉ nói đến con số hay chỉ tiêu, mà còn vạch ra định hướng toàn diện: đào tạo đồng bộ cả về số lượng lẫn chất lượng; khuyến khích hội nhập quốc tế để nhân lực Việt Nam có thể làm việc trong môi trường toàn cầu; và xây dựng cơ chế liên kết “tam giác” Nhà nước – doanh nghiệp – cơ sở đào tạo.

Để những định hướng này đi vào thực tế, giới chuyên gia cho rằng cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Thứ nhất, các trường đại học và viện nghiên cứu xây dựng các chương trình đào tạo đạt chuẩn quốc tế (chuẩn đầu ra kỹ sư năng lượng theo khung ASEAN, tiêu chuẩn châu Âu) tại các cơ sở đào tạo trọng điểm; đưa ngành năng lượng (đặc biệt là điện hạt nhân, năng lượng tái tạo, lưới điện thông minh, LNG, điện gió ngoài khơi,…) vào danh mục ngành được đầu tư trọng điểm với chỉ tiêu tuyển sinh và kinh phí đào tạo phù hợp với nhu cầu quốc gia. Ngoài ra, đầu tư đặc biệt cho các cơ sở đào tạo trọng điểm, tập trung nâng cấp cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm và chương trình đào tạo ngành năng lượng. Việc sinh viên được trực tiếp tham gia các dự án thực địa sẽ giúp rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực hành.

Thứ hai, hợp tác quốc tế cần được coi là “con đường ngắn nhất”. Việc gửi kỹ sư trẻ đi đào tạo tại các quốc gia có nền năng lượng phát triển như Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đan Mạch sẽ giúp họ nhanh chóng tiếp cận công nghệ mới. Đồng thời, mời chuyên gia quốc tế về giảng dạy và chuyển giao kinh nghiệm cũng là cách hữu hiệu để nâng cao chất lượng đào tạo trong nước.

Thứ ba, Việt Nam cần đầu tư xây dựng các trung tâm đào tạo tại những địa phương có lợi thế về năng lượng tái tạo như Khánh Hòa hay Gia Lai. Đây sẽ là nơi đào tạo gắn liền với thực tế, giúp kỹ sư và sinh viên được học ngay tại các vùng dự án.

Thứ tư, đi đôi với đào tạo, xây dựng chính sách thu hút và đãi ngộ nhân tài như hoàn thiện các cơ chế ưu đãi đặc thù để thu hút chuyên gia, kỹ sư, nhà khoa học giỏi trong ngành năng lượng (lương thưởng cạnh tranh, phụ cấp đối với vùng sâu vùng xa, hải đảo); có chính sách hỗ trợ học bổng cho sinh viên, thu hút học viên, nghiên cứu sinh trong lĩnh vực năng lượng; thành lập quỹ khuyến khích nghiên cứu - sáng tạo, triển khai chương trình giữ chân nhân tài.

Cuối cùng, nâng cao năng lực quản trị cũng rất quan trọng. Đội ngũ cán bộ quản lý, hoạch định chính sách, chuyên gia tài chính – pháp lý trong ngành năng lượng cần được đào tạo chuyên sâu, bởi họ là lực lượng trực tiếp tham gia huy động vốn quốc tế, đàm phán dự án và thiết kế cơ chế chia sẻ rủi ro.

Nghị quyết 70 không chỉ dừng lại ở mục tiêu 2030, mà còn đặt ra tầm nhìn xa đến 2045. Đến thời điểm đó, Việt Nam hướng tới: Năng lượng tái tạo chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu; Hệ thống điện thông minh, hiện đại, kết nối khu vực; Điện hạt nhân trở thành nguồn bổ sung quan trọng, bảo đảm an ninh năng lượng dài hạn.

Để đạt được những mục tiêu đó, cần hình thành đội ngũ nhân lực đủ mạnh, không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn có khả năng cạnh tranh quốc tế, xuất khẩu lao động chất lượng cao. Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành “trung tâm nhân lực năng lượng xanh” của khu vực Đông Nam Á, nếu triển khai đồng bộ giải pháp ngay từ hôm nay.

Nghị quyết 70-NQ/TW là bước ngoặt trong tư duy chiến lược về an ninh năng lượng. Trong đó, đào tạo nhân lực được xem như chìa khóa mở cánh cửa tương lai.

Nhân lực ngành năng lượng chính là “năng lượng của năng lượng” – yếu tố đảm bảo cho mọi công nghệ, mọi dự án, mọi chiến lược có thể vận hành thành công. Việc đầu tư cho đào tạo, bồi dưỡng, phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao không chỉ là nhiệm vụ của Nhà nước, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội, từ doanh nghiệp, trường học đến từng người lao động.

Chỉ khi có đội ngũ nhân lực mạnh, Việt Nam mới đủ năng lực bảo đảm an ninh năng lượng, vững vàng thực hiện mục tiêu phát triển bền vững, và tự tin bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên năng lượng xanh, sạch, hiện đại.

Huy Tùng