Dấu ấn cải cách và chuyển đổi số trong hơn 02 năm thi hành Nghị định số 99/2022/NĐ-CP của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm

Trong sự phát triển chung của nền kinh tế, thiết chế đăng ký biện pháp bảo đảm đã có những đóng góp tích cực, thực sự trở thành công cụ hữu hiệu để công khai và minh bạch hóa thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm; góp phần nâng cao tính an toàn, giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia giao dịch dân sự, kinh tế; hỗ trợ hiệu quả cho doanh nghiệp, người dân tiếp cận tín dụng để sản xuất, kinh doanh; khuyến khích sự lưu thông của nguồn vốn, giúp thị trường hoạt động hiệu quả, sản xuất - kinh doanh phát triển. Sau hơn 2 năm Nghị định số 99/2022/NĐ-CP ngày 30/11/2022 của Chính phủ về đăng ký biện pháp bảo đảm (Nghị định số 99/22/NĐ-CP) (thay thế Nghị định số 102/2017/NĐ-CP) đi vào cuộc sống đã tạo khuôn khổ pháp lý đồng bộ hơn để triển khai có hiệu quả hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm; khắc phục kịp thời hạn chế, vướng mắc, bất cập phát sinh, qua đó góp phần thúc đẩy hiệu quả hoạt động đăng ký biện pháp bảo đảm trong phạm vi cả nước.

Hoàn thiện các quy định về đăng ký biện pháp bảo đảm

Nghị định số 99/2022/NĐ-CP có hiệu lực kể từ ngày 15/01/2023, sau hơn 2 năm triển khai thực hiện, pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm đã có sự chuyển biến rõ rệt. Các quy định mới đã khắc phục phần lớn vướng mắc tồn tại sau một thời gian dài triển khai, thi hành Nghị định số 102/2017/NĐ-CP, đồng thời tạo hành lang pháp lý minh bạch hơn cho hoạt động cấp tín dụng, giao dịch dân sự và quản lý nhà nước.

Người dân bày tỏ sự hài lòng về sự thuận tiện trong thực hiện trình tự, thủ tục đăng ký.

Nghị định số 99/2022/NĐ-CP được Chính phủ ban hành nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về đăng ký biện pháp bảo đảm, đáp ứng yêu cầu thực tiễn và phù hợp với chủ trương của Đảng, Nhà nước về cải cách thủ tục hành chính, đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số. Nghị định đã kế thừa và hoàn thiện các quy định trước đây, đồng thời bổ sung nhiều nội dung mới có tính cải cách, đột phá. Nghị định số 99/2022/NĐ-CP đã bổ sung, hoàn thiện các quy định để bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất của pháp luật về đăng ký biện pháp bảo đảm với pháp luật liên quan. Trong đó: Quy định về thẩm quyền đăng ký biện pháp bảo đảm của Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam để bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất với quy định của Luật Chứng khoán năm 2019; quy định về chữ ký, con dấu trong đăng ký, cung cấp thông tin để bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất với quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2020 về quyền của doanh nghiệp trong sử dụng con dấu.

Bên cạnh đó, Nghị định số 99/2022/NĐ-CP cũng đã thiết lập cơ sở pháp lý cho việc xây dựng, quản lý và khai thác cơ sở dữ liệu về đăng ký biện pháp bảo đảm; quy định việc cấp mã số sử dụng cơ sở dữ liệu, tài khoản đăng ký trực tuyến; đa dạng hóa phương thức đăng ký, trong đó chú trọng phương thức đăng ký trực tuyến; đồng thời hoàn thiện trình tự, thủ tục đăng ký, cung cấp thông tin theo hướng công khai, minh bạch, thuận tiện cho người dân, doanh nghiệp.

Các quy định của Nghị định số 99/2022/NĐ-CP cơ bản bao quát được việc đăng ký biện pháp bảo đảm bằng động sản trong bối cảnh thúc đẩy chuyển đổi số, kinh tế số, xã hội số; bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, đồng thời tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực đăng ký biện pháp bảo đảm. Bên cạnh đó, Nghị định số 99/2022/NĐ-CP đã tách bạch hoạt động cung cấp thông tin theo yêu cầu của cá nhân, tổ chức để phục vụ giao dịch (dịch vụ công) với hoạt động cung cấp, trao đổi thông tin giữa các cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm phục vụ công tác quản lý nhà nước, giải quyết thủ tục hành chính, hoạt động tố tụng và thi hành án dân sự. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ công, tạo thuận lợi trong tiếp cận vốn, giảm thiểu rủi ro pháp lý và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Lợi ích thiết thực cho các bên

Việc triển khai thực thi các quy định về đăng ký biện pháp bảo đảm theo Nghị định số 99/2022/NĐ-CP đã góp phần quan trọng trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức khi tham gia đăng ký biện pháp bảo đảm. Lợi ích thiết thực và rõ nét nhất đối với người dân, doanh nghiệp là khả năng dễ dàng tiếp cận, tra cứu và tìm kiếm thông tin về tình trạng pháp lý của tài sản bảo đảm thông qua Hệ thống đăng ký trực tuyến. Thông tin về biện pháp bảo đảm được công khai, cung cấp nhanh chóng, minh bạch, bảo đảm tính chính xác và an toàn pháp lý, qua đó giúp các chủ thể nắm bắt đầy đủ tình trạng pháp lý của tài sản trước khi giao kết hợp đồng, đầu tư hoặc cho vay vốn. Nhờ đó, các rủi ro pháp lý được hạn chế, tranh chấp được giảm thiểu, đồng thời tăng cường khả năng và cơ hội tiếp cận tín dụng cho người dân và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, công tác đăng ký biện pháp bảo đảm còn góp phần quan trọng vào việc xây dựng và hoàn thiện nền tảng dữ liệu số dùng chung của Chính phủ, phục vụ phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số của Bộ, ngành và địa phương.

Niêm yết các thủ tục hành chính tại Trung tâm đăng ký giao dịch, tài sản tại Đà Nẵng.

Ở góc độ Nhà nước và thị trường, cơ chế đăng ký góp phần thúc đẩy an toàn tín dụng, tăng khả năng lưu thông dòng vốn, nâng cao tính minh bạch của thị trường, hạn chế tranh chấp, qua đó cải thiện chất lượng môi trường kinh doanh và hiệu quả của nền kinh tế. Đặc biệt, đối với một số loại tài sản đặc thù như quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất, tàu bay, tàu biển, pháp luật quy định việc đăng ký là điều kiện bắt buộc để giao dịch bảo đảm phát sinh hiệu lực pháp lý, chứ không chỉ dừng lại ở việc xác lập quyền ưu tiên, qua đó khẳng định vai trò trung tâm, không thể thay thế của cơ chế đăng ký trong hệ thống pháp luật về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ.

Ở chiều ngược lại, việc không đăng ký biện pháp bảo đảm tiềm ẩn hàng loạt rủi ro pháp lý và rủi ro thị trường cho các chủ thể trong giao dịch. Trước hết, bên nhận bảo đảm có thể mất quyền ưu tiên thanh toán khi xử lý tài sản, đặc biệt trong trường hợp có nhiều chủ nợ cùng nhận bảo đảm trên một tài sản, bởi nguyên tắc “ai đăng ký trước được ưu tiên trước” sẽ không được áp dụng nếu không thực hiện đăng ký. Đồng thời, quyền của bên nhận bảo đảm không phát sinh hiệu lực đối kháng với người thứ ba, dẫn đến nguy cơ tài sản bị thế chấp, chuyển nhượng hoặc dùng để bảo đảm cho nghĩa vụ khác mà người nhận bảo đảm không thể kiểm soát hoặc ngăn chặn kịp thời. Việc thiếu đăng ký cũng khiến giao dịch thiếu cơ sở pháp lý vững chắc, làm suy yếu khả năng yêu cầu xử lý tài sản khi bên có nghĩa vụ vi phạm, từ đó gia tăng nguy cơ tranh chấp, khiếu kiện kéo dài và khó thi hành.

Đối với bên bảo đảm, việc không đăng ký làm giảm đáng kể mức độ tin cậy của tài sản, khiến việc tiếp cận vốn trở nên khó khăn hơn, thậm chí bị từ chối cấp tín dụng do không bảo đảm tính an toàn pháp lý cho bên cho vay.

Ở góc độ thị trường, việc bỏ qua đăng ký biện pháp bảo đảm làm gia tăng tình trạng thiếu minh bạch về tình trạng pháp lý của tài sản, tạo điều kiện cho gian lận, giao dịch chồng chéo và tranh chấp phát sinh. Nghiêm trọng hơn, đối với các tài sản thuộc diện pháp luật quy định phải đăng ký như quyền sử dụng đất, nhà ở, tàu bay, tàu biển, việc không đăng ký có thể dẫn đến hậu quả giao dịch bảo đảm không phát sinh hiệu lực pháp lý, kéo theo nguy cơ vô hiệu, mất hoàn toàn cơ sở bảo đảm cho nghĩa vụ. Từ góc nhìn tổng thể, không đăng ký biện pháp bảo đảm đồng nghĩa với việc các bên tự đặt mình vào “vùng xám pháp lý”, nơi rủi ro lớn hơn rất nhiều so với chi phí và thủ tục phải bỏ ra để đăng ký ngay từ đầu.