Dầu ăn chăn nuôi 'biến' thành cho người nguy hiểm thế nào?

Hàng chục nghìn tấn dầu thực vật vốn dùng để chế biến thức ăn chăn nuôi đã bị “hô biến” thành dầu ăn cho người, bán tràn lan ra thị trường trong thời gian dài, thu lợi bất chính hàng nghìn tỷ đồng. Vụ việc đang gây chấn động dư luận và đặt ra dấu hỏi lớn về công tác quản lý an toàn thực phẩm hiện nay.

Theo đó, nhãn hiệu dầu ăn OFood của Công ty TNHH Sản xuất và Xuất nhập khẩu Nhật Minh Food được rao bán rộng rãi trên thị trường với danh nghĩa là dầu thực phẩm bổ sung vitamin A. Tuy nhiên, kết quả kiểm nghiệm cho thấy, sản phẩm hoàn toàn không chứa vitamin như công bố và nghiêm trọng hơn: đây là loại dầu thực vật không đạt chuẩn an toàn thực phẩm, vốn chỉ dùng để chế biến thức ăn cho vật nuôi. Nhóm đối tượng trong đường dây đã sử dụng đường ống ngầm để bơm dầu từ bồn chứa nguyên liệu cho chăn nuôi sang bồn chứa dầu đóng gói cho người tiêu dùng. Sau đó, chúng lập ra hàng loạt công ty bình phong, làm giả hồ sơ công bố thực phẩm để đưa hàng đi tiêu thụ.

Dầu ăn chăn nuôi "biến" thành thực phẩm sử dụng cho người. Ảnh: VTV.

Đối tượng tiêu thụ chủ yếu là các bếp ăn công nghiệp, nhà hàng và làng nghề sản xuất thực phẩm ăn vặt như bim bim, snack, những nơi người tiêu dùng không thể kiểm soát nguồn nguyên liệu.

Đáng chú ý, Công ty TNHH Thương mại Xuất nhập khẩu An Hưng Phước, một trong những đơn vị nhập khẩu dầu thực vật lớn nhất cả nước cũng bị phát hiện tham gia tiêu thụ loại dầu không đạt chuẩn.

Cơ quan chức năng cho biết, các đối tượng đã trục lợi từ hai nguồn là chênh lệch giá bán vì dầu ăn cho người cao hơn khoảng 17% so với dầu dùng cho vật nuôi; trốn thuế giá trị gia tăng: dầu ăn cho người phải chịu 8% thuế, còn dầu cho chăn nuôi được miễn thuế hoàn toàn.

Đến nay, Công an tỉnh Hưng Yên đã khởi tố ba bị can là các đối tượng cầm đầu điều hành đường dây về tội: sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm và buôn lậu.

Ngoài số sản phẩm người tiêu dùng đã sử dụng, cơ quan công an đã thu giữ hơn 1.000 tấn dầu nhập lậu. Một số công ty hoạt động đến 14 năm, với doanh thu hàng năm ước tính khoảng 4.500 tỷ đồng.

Cục An toàn thực phẩm cảnh báo khẩn

Trước thông tin một số cơ sở bị lực lượng công an phát hiện sử dụng dầu ăn vốn chỉ dùng trong chăn nuôi đã được "chuyển" thành dầu ăn cho người, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) đã lập tức phát đi cảnh báo khẩn, khẳng định đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng các quy định về an toàn thực phẩm, có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Theo Cục An toàn thực phẩm, việc sử dụng nguyên liệu không đúng mục đích đã đăng ký là không chỉ vi phạm quy định pháp luật mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro về an toàn, độc hại, đặc biệt khi nguyên liệu đó vốn không được kiểm định để sử dụng cho người.

Để ngăn ngừa nguy cơ và bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, Cục An toàn thực phẩm khuyến cáo các cơ sở sản xuất, chế biến thực phẩm, đặc biệt là bếp ăn tập thể và đơn vị cung cấp suất ăn sẵn cần nghiêm túc thực hiện các nội dung sau:

Yêu cầu đầy đủ hồ sơ nguyên liệu: không chỉ dựa vào bao bì, nhãn mác, các cơ sở phải yêu cầu nhà cung cấp cung cấp rõ ràng hồ sơ công bố và hồ sơ nguyên liệu của sản phẩm dầu ăn được sử dụng.

Tuyệt đối không dùng sai mục đích: dù có hóa đơn, chứng từ hợp lệ, nhưng nếu nguyên liệu không đúng mục đích công bố (như chỉ dùng cho chăn nuôi) thì không được sử dụng cho thực phẩm chế biến cho người.

Khi phát hiện hoặc nghi ngờ có dấu hiệu sử dụng nguyên liệu không bảo đảm an toàn, cần kịp thời thông báo cho cơ quan chức năng để được kiểm tra và xử lý theo quy định.

Cục An toàn thực phẩm nhấn mạnh, tuân thủ đúng mục đích sử dụng của nguyên liệu thực phẩm không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là trách nhiệm pháp lý bắt buộc đối với tất cả các cơ sở chế biến thực phẩm. Mọi hành vi cố tình sử dụng nguyên liệu không đúng với mục đích đã đăng ký để chế biến thực phẩm, đặc biệt trong trường hợp nguyên liệu không bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng, sẽ bị cơ quan chức năng xem xét, xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Hệ lụy ra sao với sức khỏe người tiêu dùng?

Xung quanh câu chuyện này, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, Viện Công nghệ thực phẩm - Đại học Bách khoa Hà Nội đã có những trao đổi với phóng viên Đài Hà Nội.

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, Viện Công nghệ thực phẩm - Đại học Bách khoa Hà Nội. Ảnh: NVCC.

Phóng viên: Thưa ông! Ông có suy nghĩ như thế nào khi biết thông tin hàng chục nghìn tấn dầu ăn để chế biến thức ăn chăn nuôi bị “phù phép” thành dầu ăn cho người?

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh: Đó là cách làm hoàn toàn sai trái. Dầu dùng trong chăn nuôi, bản chất là dầu thô - tức là dầu vừa ép xong từ nguyên liệu như lạc, đậu tương, hướng dương… nhưng chưa trải qua quá trình tinh chế, không đạt chuẩn để dùng cho người. Quá trình tinh chế dầu ăn cho người sử dụng không chỉ làm sạch mà còn loại bỏ các chất độc hại, mùi hôi... Trong khi đó, dầu thô cho chăn nuôi thì không cần tinh lọc, nghĩa là chỉ cần ép lạc, đậu tương thành dầu - nhằm tiết kiệm thời gian, chi phí. Dầu này thường được bổ sung vào khẩu phần ăn của lợn, bò, trâu… để tăng năng lượng, phục vụ quá trình vỗ béo vật nuôi. Dầu này không dùng cho người, nhưng vẫn hợp lý trong chăn nuôi. Ngoài dầu thực vật dạng thô, một loại dầu khác cũng hay được sử dụng trong ngành chăn nuôi là dầu đã qua sử dụng, tức dầu chiên rán nhiều lần trong nhà hàng, khách sạn, sau đó được thu gom bán lại. Loại dầu thải loại này được bán ở ngoài chợ. Tôi xin nhấn mạnh: Dầu thô chưa tinh chế không được dùng cho con người và dầu thải loại cũng không được dùng cho con người. Cần phải nghiêm chỉnh tuân thủ quy định đó.

Phóng viên: Việc con người sử dụng loại dầu ăn này có thể gây ra những hệ lụy như thế nào cho sức khỏe?

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh: Những loại dầu ăn không được dùng cho con người mà vẫn cứ dùng cho con người thì không chỉ trẻ em mà người lớn cũng sẽ bị ảnh hưởng sức khỏe. Có hai loại ngộ độc là ngộ độc cấp tính và ngộ độc trường viễn. Khi sử dụng dầu ăn thường không xảy ra ngộ độc cấp tính. Ngộ độc cấp tính thường xảy ra khi nồng độ độc tố trong thực phẩm quá cao và bị ngay sau khi sử dụng một vài tiếng hoặc một ngày. Nhưng ngộ độc trường viễn rất đáng sợ và khó xử lý. Ngộ độc trường viễn khiến cho sức khỏe dần kiệt quệ, bị bệnh và không thể chữa trong ít ngày như ngộ độc cấp tính. Cả hai loại dầu thô và dầu thải loại đều có khả năng xảy ra ngộ độc trường viễn.

Phóng viên: Ông có những cảnh báo như thế nào với người tiêu dùng trong việc lựa chọn dầu ăn và việc phân biệt loại thực phẩm đã dùng dầu ăn cho chăn nuôi trong quá trình chế biến?

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh: Người tiêu dùng tinh tế có thể phát hiện ra dầu chưa qua tinh chế qua giác quan để phân biệt, bởi so với dầu tinh chế thì dầu chưa tinh chế có màu đậm hơn, mùi khó chịu hơn. Tuy nhiên, với những thực phẩm đã dùng dầu ăn cho chăn nuôi trong quá trình chế biến quả thực rất khó phân biệt. Bởi khi đã trộn với thực phẩm và các loại gia vị thì mùi của dầu sẽ bị át đi chỉ còn thấy mùi thơm.

Theo tôi có 3 cách tiếp cận để tránh được điều này. Một là cơ quan chức năng phát hiện và kiểm soát thường xuyên. Thứ hai, bản thân những người tham gia quá trình chế biến những loại dầu ăn này có lương tâm cảm thấy bứt rứt thì giúp cơ quan chức năng phát hiện và can thiệp. Thứ ba, người tiêu dùng lưu tâm tới vấn đề này và truyền cho nhau kinh nghiệm để phát hiện và tố giác với cơ quan chức năng. Tôi cho rằng dầu chưa qua tinh chế không bán được trong siêu thị nhưng bán ở chợ và các thị trường bán lẻ. Đa số người mua về không để gia đình sử dụng mà để chế biến tại các xưởng thực phẩm rồi bán ra thị trường.

Hoa Mai