Dấu ấn tác nghiệp báo chí – Khoảnh khắc không thể quên qua góc nhìn của nhà báo Hùng Võ

Vào một ngày cuối tháng 5, tôi có hẹn gặp nhà báo Võ Mạnh Hùng (Hùng Võ) tại trụ sở báo Vietnamplus. Dù là lần đầu gặp gỡ, sự thân thiện và cởi mở của anh khiến mọi khoảng cách như tan biến. Trái ngược với hình dung về một nhà báo gai góc và lạnh lùng người từng vạch trần nhiều vấn đề "nóng" nhức nhối của xã hội, Hùng Võ lại gây ấn tượng bởi sự điềm đạm, gần gũi.

Hơn 10 năm gắn bó với nghề, nhà báo Hùng Võ không nhớ nổi mình đã đi qua bao nhiêu "điểm nóng", những nơi môi trường bị "bức tử" bởi khai thác cát lậu, nơi chìm trong khói bụi nhà máy xi măng hay những khu vực hoang tàn sau sạt lở đất đá. Nhưng điều anh nhớ rõ nhất lại là những cái bắt tay run run, những ánh mắt đầy hy vọng của người dân khi họ nói: "Chúng tôi hy vọng nhà báo sẽ không để chúng tôi thất vọng".

Anh chia sẻ: "Nếu chỉ ghi nhận bề nổi, bài viết sẽ chẳng tạo được thay đổi gì". Với góc nhìn của anh là đi tìm sự khác biệt, là lột tả bản chất sâu xa mà người khác chưa từng làm rõ.

Nhà báo Võ Mạnh Hùng (bút danh Hùng Võ). Ảnh: Hùng Võ

Góc nhìn đánh đổi bằng nước mắt và máu

Trong suốt quá trình làm báo, có những tuyến bài đã lấy đi của anh rất nhiều thời gian, sức khỏe, và cả nước mắt. Loạt bài Tội ác dưới những tán rừng xanh (Giải A Giải báo chí quốc gia năm 2018) để hoàn thành loạt bài này, anh chia sẻ bản thân đã phải nhập viện nửa tháng vì nhiễm khuẩn máu khi đi tác nghiệp trong môi trường ẩm ướt và đầy thách thức. Vậy nhưng "Khi sếp hỏi có tiếp tục đi không, tôi chỉ nói em khỏe lại là em lại đi". Với anh, đó không chỉ là biểu hiện của say nghề mà còn là trách nhiệm với xã hội, với những tiếng kêu cứu của nơi đại ngàn…

Hơn 10 năm làm nghề, nhà báo Hùng Võ (ngoài cùng bên trái) đã giành nhiều giải thưởng cao quý.Ảnh: Hùng Võ

Trong loạt bài Hiểm họa phá môi trường lấy kinh tế(Giải A Giải Báo chí Quốc gia năm 2022), Hùng Võ kể lại hình ảnh khiến anh day dứt mãi: Một cụ bà, tóc bạc phơ, trên đầu còn đắp đống thuốc, đứng run rẩy chỉ tay về phía nhà máy xi măng Sông Lam, nơi ngày đêm xả khói bụi mù mịt, phủ trắng cả làng. Người dân sống trong ô nhiễm nghiêm vì ô nhiễm. Thế nhưng cơ quan chức năng lại kết luận môi trường. an toàn… anh lặng người kể lại giây phút mình nhận được thông tin từ cơ quan chức năng địa phương.

Để chứng minh sự thật khác với những tờ giấy A4, anh cho biết bản thân đã cùng hơn 20 người dân thức trắng nhiều đêm, ghi hình cảnh nhà máy xả thải trái phép. Sau khi bài báo được đăng, anh gửi cùng tâm thư của người dân đến lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường. Kết quả, doanh nghiệp bị xử phạt nghiêm khắc. "Đó là lúc tôi cảm nhận rõ niềm tin của người dân vào báo chí được thắp lại", nhà báo Hùng Võ nói.

Không dễ để Hùng Võ kể lại hành trình thực hiện loạt bài Thảm họa khốc liệt từ thiên tai, sạt lở đất đá: Còn phá, còn đau(Giải A Giải Báo chí Quốc gia năm 2023) bởi mỗi khi nhắc lại những ký ức buồn lại ùa về trong anh...câu chuyện đau lòng về mất mát của một người mẹ sinh năm 1994 và hai con nhỏ! Khi ra đi về thế giới bên kia họ vẫn ôm chặt nhau…

"Căn phòng chỉ 8-10 mét vuông, một bên là bàn thờ ba bát hương nghi ngút khói, bên kia là giường và bếp - cảnh tượng ấy khiến bất kỳ ai cũng nghẹn lòng, tấm thảm kịch trên bắt nguồn từ sự tắc trách của chính quyền địa phương khi cho phép thi công bờ kè tại khu vực có dấu hiệu nguy hiểm. anh nghẹn ngào kể lại".

Loạt bài là hồi chuông cảnh tỉnh về trách nhiệm công vụ, đây cũng là tác phẩm lấy đi nhiều nước mắt của chính anh và đồng nghiệp.

Kim chỉ nam cho thành công chính là đi từ gốc rễ của vấn đề

Làm báo, với Hùng Võ là hành trình gian nan, anh chia sẻ thách thức đầu tiên là tiếp cận "điểm nóng" điều không thể làm được nếu chỉ ngồi ở tòa soạn. "Thông tin không tự đến. Có lần tôi phải nằm vùng nhiều ngày, lăn lê bò toài ngoài thực địa để ghi lại bằng chứng", anh nói. Khi điều tra vụ khai thác cát trái phép ở Hưng Yên hai đồng nghiệp đã bỏ cuộc vì quá khó khăn, nhưng anh ở lại, chọn hướng tiếp cận từ hồ sơ cấp phép khai thác.

Làm báo, với Hùng Võ là hành trình gian nan, anh chia sẻ thách thức đầu tiên là tiếp cận "điểm nóng" điều không thể làm được nếu chỉ ngồi ở tòa soạn. "Thông tin không tự đến. Có lần tôi phải nằm vùng nhiều ngày, lăn lê bò toài ngoài thực địa để ghi lại bằng chứng", anh nói. Khi điều tra vụ khai thác cát trái phép ở Hưng Yên hai đồng nghiệp đã bỏ cuộc vì quá khó khăn, nhưng anh ở lại, chọn hướng tiếp cận từ hồ sơ cấp phép khai thác.

Chính việc "xuất phát ngược" này mà tuyến bài đã có nhiều kết quả tích cực. Phó Thủ tướng đã chỉ đạo các cơ quan chức năng từ Trung ương đến địa phương nhanh chóng vào cuộc xác minh làm rõ.

Cũng vì đi tới gốc rễ của vấn đề mà anh từng bị đe dọa, khi chắp bút cho tuyến bài Vỡ trận quy hoạch" thủy điện nhỏ ở các tỉnh miền núi phía Bắc, thậm chí còn bị "gài, bị tố cáo" sai sự thật lên Bộ Thông tin và Truyền thông ngay trong ngày anh dự lễ trao Giải Báo chí Quốc gia. Tuy nhiên, sự đồng hành và tin tưởng từ lãnh đạo cơ quan báo chí là điểm tựa để anh vượt qua áp lực và loạt bài đã đạt giải C Giải báo chí quốc gia lần thứ XII.

Hình ảnh nhà báo Hùng Võ trên đường tác nghiệp Ảnh: Hùng Võ

Để đi đến tận cùng, anh nhấn mạnh phải có đủ năm yếu tố, trong đó quan trọng nhất là sự đồng hành từ lãnh đạo cơ quan báo chí. Bốn yếu tố còn lại kiến thức nền vững chắc, chuẩn bị kỹ lưỡng, mối quan hệ xã hội hỗ trợ tiếp cận an toàn, và sự dũng cảm dấn thân là hành trang không thể thiếu của người làm báo điều tra. "Nếu một phóng viên có gan đi đến tận cùng mà không có sự hậu thuẫn, loạt bài cũng sẽ bị dở dang", anh nói.

Đặc trưng rõ nét trong các loạt bài của Hùng Võ là sự kiên trì. Có tuyến bài anh theo đuổi suốt 2 năm, thậm chí có loạt kéo dài tới 10 năm như Giải phóng đất đai nông lâm trường, Với sự đeo bám vấn đề một cách logic có hệ thống đã góp phần làm thay đổi chính sách đất đai. "Đăng bài chỉ là điểm bắt đầu, quan trọng là làm thế nào để vấn đề được xử lý đến nơi đến chốn", nhà báo Hùng Võ khẳng định. Sau khi bài viết công bố, anh tiếp tục gửi tài liệu, làm việc với các cơ quan chức năng nhằm thúc đẩy thay đổi thực chất.

Và dù đối mặt với nhiều áp lực nhưng anh không bao giờ thỏa hiệp. Trong loạt bài Ma trận vàng đen (Giải báo chí toàn quốc "báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí" lần thứ hai, năm 2018-2019) anh từ chối lời đề nghị được "chia phần" – một cái giá để đổi lấy sự im lặng. Và khi không đạt được mục đích một số người còn cho đe dọa, vây ép anh nhưng anh vẫn bám trụ đến phút cuối. "Chỉ cần nhận một lần, mọi nỗ lực và niềm tin đều sụp đổ," anh nói.

Với Hùng Võ, báo chí không chỉ là cây cầu kết nối thông tin, mà còn là công cụ thúc đẩy minh bạch, sửa đổi chính sách đồng thời không dừng lại ở phản ánh thực trạng, mà còn phải chỉ rõ những bất cập trong khung pháp lý, góp phần vào việc sửa đổi nó "Một bài viết chuyên sâu có giá trị khi không chỉ phơi bày hiện trạng, mà còn thúc đẩy sự thay đổi thực sự ở một khía cạnh nào đó…

Vũ Ngọc Tân