Đầu tư để công nghiệp môi trường trở thành ngành kinh tế độc lập

Doanh nghiệp yếu thế trên sân chơi công nghệ cao

Ngành công nghiệp môi trường được xác định có vai trò đặc biệt quan trọng trong bối cảnh tái cơ cấu ngành Công Thương và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, để ngành này thực sự trở thành một ngành kinh tế độc lập và có sức cạnh tranh, cần có những giải pháp đột phá về chính sách và nguồn lực.

Ngày 4/9/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1894/QĐ-TTg, phê duyệt "Chương trình phát triển ngành công nghiệp môi trường Việt Nam giai đoạn 2025-2030". Chương trình đặt ra mục tiêu đầy tham vọng: đưa công nghiệp môi trường phát triển mạnh mẽ thành một ngành kinh tế độc lập, đóng góp quan trọng vào cơ cấu kinh tế quốc dân.

Theo giới chuyên gia, mặc dù đã hình thành từ những năm 2000, ngành công nghiệp môi trường Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Năng lực của các doanh nghiệp trong nước còn hạn chế, chủ yếu chỉ sản xuất được các thiết bị cơ bản và trung cấp. Phần lớn là doanh nghiệp vừa và nhỏ, thiếu vốn và khó tiếp cận các nguồn tài chính để đầu tư vào công nghệ cao. Trong khi đó, các liên doanh và nhà đầu tư nước ngoài lại chiếm ưu thế vượt trội về tài chính và kinh nghiệm quản trị.

TS Trần Văn Lượng - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam cho rằng, công nghệ và thiết bị của ngành hiện nay đang bị chi phối bởi quy luật thị trường, khiến doanh nghiệp trong nước gặp nhiều khó khăn.

TS Trần Văn Lượng - Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam.

"Ngành công nghiệp môi trường là một lĩnh vực tích hợp công nghệ từ nhiều ngành như chế tạo máy, hóa chất, xử lý nước, nhiệt học... đòi hỏi sự tổng hợp cao độ. Tuy nhiên, thị trường Việt Nam vẫn là một thị trường ngách, khiến sân chơi công nghệ cao vẫn chủ yếu thuộc về các nhà đầu tư và nhà cung cấp nước ngoài", ông Lượng giải thích.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam, các doanh nghiệp và nhà khoa học Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn mày mò, thử nghiệm. Ngành công nghiệp môi trường Việt Nam hiện chỉ đáp ứng được một phần yêu cầu của quá khứ, còn thị trường công nghệ cao vẫn do các đối tác quốc tế chiếm lĩnh.

Từ thực trạng này, TS Lượng nhấn mạnh sự cần thiết phải có những thay đổi mạnh mẽ, trong đó, tăng cường hợp tác quốc tế, thu hút đầu tư và chuyên gia nước ngoài, đồng thời kết hợp hiệu quả với nguồn lực sẵn có trong nước là những giải pháp trọng tâm.

"Nếu chúng ta cứ tự mày mò từ đầu, chắc chắn sẽ không theo kịp và tiêu tốn rất nhiều nguồn lực", ông Lượng nhìn nhận.

Cần giải pháp đột phá

Để hiện thực hóa mục tiêu tự chủ công nghệ, TS Trần Văn Lượng cho rằng cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt từ phía Nhà nước.

"Mục tiêu đặt ra là một thách thức lớn, nhưng cũng là động lực để doanh nghiệp vươn lên. Điều quan trọng là doanh nghiệp thấy được sự quan tâm và sẵn sàng hỗ trợ từ Nhà nước", ông Lượng nói.

Quyết định của Thủ tướng đã định hướng rõ việc hỗ trợ thông qua các hình thức như đặt hàng, chỉ định thầu. Theo ông Lượng, đây là một "cú huých" cực kỳ quan trọng, tạo ra một sân chơi thuận lợi cho doanh nghiệp trong giai đoạn đầu. Bên cạnh đó, cần hoàn thiện hành lang pháp lý với các quy chuẩn, tiêu chuẩn rõ ràng và một cơ chế xác nhận minh bạch cho sản phẩm công nghiệp môi trường.

Tuy nhiên, yếu tố then chốt nhất chính là nguồn lực con người. "Công nghệ có thể nhập khẩu, nhưng phải có người đủ năng lực để tiếp nhận và phát triển. Hiện nay, các chương trình đào tạo chuyên sâu còn hạn chế và các nhà khoa học tài năng vẫn hoạt động tản mác. Cần có cơ chế để tập hợp nguồn lực trí tuệ này", ông Lượng nhấn mạnh.

Chương trình giai đoạn 2025-2030 cũng đề ra các chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp trong việc tiếp nhận chuyển giao công nghệ, mua bán sáng chế, thuê chuyên gia. Đây là thông tin được các doanh nghiệp đón nhận tích cực.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam, để các chính sách này đi vào cuộc sống, cần đưa lĩnh vực sản xuất công nghiệp môi trường vào luật để tạo sự yên tâm và định hướng lâu dài cho nhà sản xuất. Triển khai các chương trình đào tạo, nâng cao năng lực cho doanh nghiệp. Tạo điều kiện tiếp cận công nghệ bằng việc hỗ trợ doanh nghiệp kết nối, chia sẻ và tiếp cận công nghệ từ nước ngoài.

Đồng thời tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, tạo điều kiện cho sản phẩm trong nước phát triển và vươn ra thị trường quốc tế.

Ông Lượng cũng chia sẻ, Hiệp hội nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc kết nối doanh nghiệp với các cơ quan xúc tiến thương mại và góp phần phản biện chính sách, như đã được Thủ tướng Chính phủ giao nhiệm vụ.

"Chúng tôi rất phấn khởi và nhận thức rõ trách nhiệm to lớn của mình. Với sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ và sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp, chúng tôi tin rằng ngành công nghiệp môi trường Việt Nam sẽ đạt được những mục tiêu đã đề ra trong thời gian ngắn nhất", ông Lượng bày tỏ.

Nguyệt Minh