Đẩy mạnh chuỗi vùng trồng-sản xuất, tạo giá trị cho cây thuốc Việt

Những vùng dược liệu chủ lực hình thành trên khắp cả nước

Theo PGS.TS Phạm Thanh Huyền - Giám đốc Trung tâm Tài nguyên Dược liệu (Viện Dược liệu, Bộ Y tế), Việt Nam hiện có hơn 5.000 loài cây thuốc, trong đó nhiều loài có giá trị kinh tế cao, đóng góp lớn cho phát triển kinh tế - xã hội.

Những năm gần đây, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chương trình, chiến lược thúc đẩy phát triển dược liệu. Sau hơn 10 năm triển khai Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu Việt Nam đến năm 2030, các vùng trồng chủ lực đã hình thành trên khắp cả nước.

Tại vùng Tây Bắc, nổi bật có Đương quy, Tam thất, Actiso, Sâm Lai Châu, Bảy lá một hoa, Chè dây, Hoàng tinh, Tục đoạn, Ngũ gia bì gai, Hà thủ ô đỏ, Đảng sâm Việt Nam, Quế, Hồi, Giảo cổ lam…

Vùng Đông Bắc phát triển các cây Hà thủ ô đỏ, Đinh lăng, Củ mài, Kim tiền thảo, Bạch chỉ, Quế, Giảo cổ lam, Sâm nam núi Dành...

Đồng bằng sông Hồng tập trung Ngưu tất, Kim tiền thảo, Diệp hạ châu, Đinh lăng, Dây thìa canh, Cà gai leo, Xuyên tâm liên…

Bắc Trung Bộ có Gừng, Nghệ, Chè vằng, Hy thiêm, Thiên niên kiện, Náng, Quế…

Tây Nguyên nổi bật với Sâm Ngọc Linh, Đảng sâm Việt Nam, Ngũ vị tử, Sơn tra, Giảo cổ lam…

Trong khi đó, Đông Nam Bộ phát triển Trinh nữ hoàng cung, An xoa, Xáo tam phân – những cây thuốc bản địa có giá trị cao.

Việc phát triển các sản phẩm dược liệu đặc trưng vùng miền đã từng bước hình thành các chuỗi giá trị dược liệu tập trung, mang lại giá trị kinh tế lớn, tạo việc làm và đóng góp thiết thực cho công tác chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Người dân và các ông lang, bà mế tìm hiểu kỹ thuật trồng, nhận biết cây thuốc trong rừng

Tiêu chuẩn GACP-WHO nâng chất lượng và uy tín cây thuốc Việt

Theo PGS.TS Phạm Thanh Huyền, việc áp dụng tiêu chuẩn GACP-WHO (Thực hành tốt nuôi trồng và thu hái cây thuốc theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới) là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng và giá trị xuất khẩu dược liệu Việt Nam.

Một số doanh nghiệp, hợp tác xã đã chủ động đầu tư vào khâu sản xuất từng bước đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu

Các tiêu chuẩn này bao gồm kiểm soát từ giống cây, quy trình kỹ thuật, quản lý đất – nước, đến thu hái và bảo quản. Dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO có chất lượng ổn định, an toàn và đủ tiêu chuẩn làm nguyên liệu sản xuất thuốc, không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn hướng tới thị trường quốc tế.

Liên kết “bốn nhà” vẫn là mắt xích cần củng cố

Sau khi Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu được ban hành năm 2013, mô hình liên kết giữa “bốn nhà”: quản lý – khoa học – doanh nghiệp – người dân đã được tăng cường. Tuy nhiên, sự kết nối này vẫn chưa thật sự đồng bộ.

PGS.TS Phạm Thanh Huyền cho rằng, điểm yếu nằm ở khâu sơ chế và chế biến – yếu tố quyết định chất lượng và giá thành. Dù nhiều cơ sở đã ứng dụng khoa học công nghệ, nhưng Việt Nam vẫn chưa có hệ thống chế biến dược liệu quy mô lớn, đủ sức cung ứng cho thị trường và xuất khẩu.

“Việc kết nối thông tin giữa các bên còn hạn chế. Cần xác định rõ dược liệu chủ lực của từng vùng, đồng thời làm chủ công nghệ chế biến để chủ động nguồn cung và kế hoạch sản xuất,” bà Huyền nhấn mạnh.

Hoạt động đào tạo giúp gìn giữ tri thức bản địa và nâng cao kỹ năng trồng, chế biến cây thuốc cho các “ông lang, bà mế” vùng cao

Chính sách và sự hỗ trợ quốc tế thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị

Những năm qua, Nhà nước đã ban hành nhiều nghị quyết, chương trình và kế hoạch phát triển dược liệu, hỗ trợ về vốn, giống, thuê đất… Dược liệu được đưa vào Chương trình mục tiêu quốc gia và triển khai ở nhiều địa phương, giúp tăng cường sự liên kết giữa 4 nhà, hình thành chuỗi giá trị bền vững, mang lại việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân.

Cùng với đó, nhiều tổ chức quốc tế đã đầu tư kinh phí cho công tác bảo tồn, xây dựng mô hình trồng dược liệu, hoàn thiện công nghệ chế biến và phát triển sản phẩm. Nhờ vậy, hàng nghìn sản phẩm OCOP đặc trưng vùng miền đã được hình thành, nhiều sản phẩm dược liệu chất lượng cao có chỗ đứng vững chắc trong nước và bước đầu xuất khẩu ra nước ngoài.

Thông qua các chương trình hỗ trợ, nhiều bài thuốc và loài cây quý hiếm được bảo tồn, phát huy giá trị, góp phần khẳng định thương hiệu cây thuốc Việt trên thị trường.

Mô hình trồng cây dược liệu trong nhà lưới tại Sapa, Lào Cai

Bảo tồn nguồn gen quý, gìn giữ tri thức bản địa

Phát triển chuỗi vùng trồng – sản xuất dược liệu không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn góp phần quan trọng vào bảo tồn đa dạng sinh học và nguồn gen quý hiếm. Việc hình thành các vùng trồng chuyên canh, trồng xen dưới tán rừng giúp phủ xanh đất trống, cải tạo đất, chống xói mòn, bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên.

Các vùng trồng dược liệu chủ lực được hình thành trên khắp cả nước, góp phần khai thác hiệu quả tiềm năng

PGS.TS Phạm Thanh Huyền khẳng định: “Phát triển dược liệu là con đường để gìn giữ tri thức bản địa, đồng thời tạo sinh kế bền vững cho đồng bào vùng cao – nơi lưu giữ kho tàng cây thuốc quý của dân tộc.”

Minh Diễm