ĐBQH: Viện kiểm sát vừa khởi kiện, vừa tranh tụng có dẫn đến xung đột vai trò?
'Viện kiểm sát (VKS) vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò hay không, ai sẽ kiểm soát hoạt động tố tụng?'...
Viện kiểm sát là nguyên đơn, người đại diện hay người bảo vệ quyền lợi?
Sáng nay, 29-5, Quốc hội thảo luận tại hội trường Nghị quyết về việc thí điểm Viện Kiểm sát nhân dân khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.
Phát biểu thảo luận, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (đoàn Long An) cho biết, về quy định VKS khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích, đây là một điểm mới có ảnh hưởng lớn đến cơ chế tố tụng dân sự. Tại Điều 21 của Bộ luật tố tụng dân sự quy định, VKS chỉ kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng dân sự, không có quyền khởi kiện, không phải là nguyên đơn hay là người bảo vệ quyền lợi.
Nhiệm vụ của VKS kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ án dân sự công ích, thực hiện quyền yêu cầu kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự. Kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa công bố quyết định khởi kiện, trình bày chứng cứ, tranh luận, phát biểu ý kiến và có thể rút yêu cầu khởi kiện.
Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (đoàn Long An) phát biểu thảo luận
“Như vậy, vấn đề phát sinh từ dự thảo là VKS là nguyên đơn, là người đại diện hay người bảo vệ quyền lợi và tham gia tố tụng với tư cách pháp lý như thế nào? Nếu là nguyên đơn thì VKS cũng phải tuân thủ trình tự, thủ tục tố tụng của Bộ luật tố tụng dân sự. Nếu không là nguyên đơn thì thực hiện trình tự tố tụng theo quy định nào, cũng chưa được quy định. VKS vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò hay không. Ai sẽ kiểm soát hoạt động tố tụng nếu VKS cấp huyện sắp tới sẽ là VKS khu vực khởi kiện?” - đại biểu đặt câu hỏi.
Từ phân tích trên, đại biểu đề nghị bổ sung quy định "VKS trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện, có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự" đồng thời với những cơ chế khác về vai trò tham gia tố tụng của VKS như trong dự thảo nghị quyết đã nêu.
Bên cạnh đó, đại biểu cùng đề xuất quy định, trong các vụ án do VKS khởi kiện thì VKS cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng.
Viện kiểm sát có phải nộp tiền đảm bảo?
Một vấn đề nữa được đại biểu Phan Thị Mỹ Dung quan tâm là VKS có phải nộp tiền đảm bảo khi yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hay không.
Theo dự thảo "VKS có quyền yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời để bảo vệ quyền tài sản, đảm bảo thu thập chứng cứ, bảo vệ chứng cứ, đảm bảo cho việc giải quyết vụ án và việc thi hành án".
Trong khi đó, Bộ luật Tố tụng dân sự lại quy định "đương sự có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, như phong tỏa tài sản, cấm chuyển dịch tài sản". Người yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phải nộp một khoản tiền đảm bảo.
Như vậy, vấn đề đặt ra VKS có phải nộp tiền đảm bảo hay không? Dự thảo chỉ quy định VKS không phải nộp án phí, nhưng không nói rõ về tiền đảm bảo.
Từ băn khoăn trên, đại biểu nêu ra 2 tình huống. Một là, nếu quy định VKS khởi kiện và không phải nộp tiền đảm bảo, khi đó người bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời có thể bị thiệt hại nghiêm trọng nếu sau này yêu cầu khởi kiện của VKS bị bác bỏ. Người bị ảnh hưởng không có cơ chế bồi thường thiệt hại, điều này có thể vi phạm nguyên tắc công bằng tố tụng, quyền lợi giữa các bên và có thể sẽ gây khiếu kiện phản ứng trong thực tế, bởi không thể khẳng định là bất cứ vụ việc, vụ án nào do VKS khởi kiện đều có thể thắng kiện.
Hai là, nếu quy định VKS khởi kiện và phải nộp tiền đảm bảo thì khi đó tiền này lấy ở đâu ra, có phải việc kiểm sát ứng trước từ một nguồn nào đó của cơ quan mình không và nếu có thiệt hại xảy ra khi áp dụng biện pháp khẩn cấp không đúng thì tiền đảm bảo này được lấy để bù đắp vào thiệt hại đã gây cho người bị áp dụng. Vậy lúc đó ai có trách nhiệm hoàn trả số tiền đã ứng này cho VKS?
Một vấn đề nữa là khi VKS yêu cầu tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời thì tòa án có quyền từ chối hay không và hệ quả pháp lý nào được đặt ra nếu Tòa án từ chối yêu cầu của VKS.
Ngoài các nội dung trên, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung còn nhận định, dự thảo nghị quyết hiện chỉ mới quy định VKS có quyền khởi kiện và tham gia phiên tòa với vai trò là người khởi kiện. Tòa án có trách nhiệm thụ lý và xét xử mà không đề cập rõ trách nhiệm của VKS sau khi bản án có hiệu lực, đặc biệt là trong giai đoạn thi hành án.
Như vậy, một vấn đề chưa rõ nữa được đặt ra trong dự thảo Nghị quyết là sau khi bản án có hiệu lực pháp luật thì VKS có tiếp tục đeo đuổi đến giai đoạn thi hành án hay không, nếu có thì với tư cách và vai trò pháp lý như thế nào?
