Đề án 1 triệu ha lúa giúp thay đổi tư duy của người sản xuất lúa gạo

Thiết bị đo khí phát thải được thí điểm trên đồng ruộng ở thành phố Cần Thơ. Ảnh: Thu Hiền - TTXVN

Kết quả thực hiện Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030” (Đề án 1 triệu ha lúa) đến nay không chỉ thể hiện qua những con số ấn tượng (diện tích, số hộ gia đình tham gia), mà điều quan trọng còn làm thay đổi nhận thức, tư duy của người sản xuất lúa gạo ở Đồng bằng sông Cửu Long. Đó là sản xuất không phải chỉ quan tâm đến năng suất, chất lượng mà còn sản xuất vì trách nhiệm của mình. Đáng chú ý, Đề án 1 triệu ha lúa đã thay đổi xu hướng sản xuất phù hợp với xu hướng quốc tế - “phát triển xanh”, tất cả các sản phẩm lúa làm ra đều xác định thân thiện với môi trường. Đây là những đánh giá của ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông quốc gia.

Cũng theo ông Lê Quốc Thanh, từ khi triển khai Đề án 1 triệu ha lúa đến nay đã đạt được nhiều kết quả nổi bật: các chỉ tiêu đặt ra trong giai đoạn đầu đến nay đã hoàn thành, hoàn thành vượt mức.

“Đây là những giá trị rất quan trọng đối với nền sản xuất nông nghiệp của Việt Nam, đặc biệt là khi Việt Nam đã cam kết với cộng đồng quốc tế sản xuất có trách nhiệm và hướng tới Net Zero trong những năm tiếp theo”, ông Thanh nhận định.

Trong 2 năm (2024 – 2025), Trung tâm Khuyến nông quốc gia đã phối hợp với Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế, Sở Nông nghiệp và Môi trường các địa phương và các đơn vị liên quan tham gia triển khai 7 mô hình thí điểm tại các tỉnh, thành: Cần Thơ, Vĩnh Long, Đồng Tháp và An Giang. Sau 3 vụ triển khai, các mô hình đã cho một số kết quả nổi bật: giảm chi phí sản xuất (từ 8,2 - 24,2% so với mô hình đối chứng); tăng năng suất và hiệu quả kinh tế; giảm phát thải khí nhà kính (từ 3,7 – 4,6 tấn CO2/ha, có những mô hình giảm phát thải trên 10 tấn CO2); khắc phục tối đa tình trạng đốt rơm rạ sau thu hoạch lúa, góp phần giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trường. Đáng chú ý, hiện, Việt Nam đã có gạo giảm phát thải xuất khẩu, trong đó có những thị trường yêu cầu khắt khe.

Nhằm khuyến cáo, nhân rộng các mô hình vào thực tiễn sản xuất, trong giai đoạn 2024 - 2025, Trung tâm Khuyến nông quốc gia đã tham mưu, trình Bộ Nông nghiệp và Môi trường phê duyệt 5 dự án khuyến nông trung ương về sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp phục vụ triển khai Đề án 1 triệu ha lúa tại các tỉnh, thành Đồng bằng sông Cửu Long, tổng quy mô thực hiện 1.800 ha. Kết quả triển khai mô hình tại các địa phương cho thấy năng suất cao hơn so với mô hình đối chứng từ 5 - 10%, hiệu quả kinh tế đều đạt

Tiến sĩ Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn kiến nghị Trung tâm Khuyến nông Quốc gia kết hợp với các trường và trung tâm của khuyến nông của các tỉnh, thành thống nhất tài liệu tuyên truyền, các khóa tuyên truyền để chính quyền cấp xã, phòng kinh tế cấp xã hiểu biết và cách thức triển khai sản xuất lúa chất lượng cao và giảm phát thải. UBND các tỉnh, thành sớm công bố diện tích tham gia Đề án 1 triệu ha lúa của địa phương để doanh nghiệp làm căn cứ đăng ký vùng nguyên liệu, hình thành liên kết chuỗi canh tác.

Nhận định vai trò của hợp tác xã rất quan trọng để lúa chất lượng cao, giảm phát thải tiêu thụ được, tuy nhiên, theo Tiến sĩ Trần Minh Hải hiện nay các tỉnh chỉ tập trung đầu tư vào phần hạ tầng, trong khi đó đầu tư mềm (tập huấn, vận động, tuyên truyền,…) cho hợp tác xã còn thấp.

“Đầu tư mềm cần được nhân rộng để khi áp dụng những thiết bị đo đạc về mực nước, phát thải, quy trình sản xuất mới đồng nhất, mới tạo ra được chất lượng sản phẩm tốt, đồng đều”, Tiến sĩ Hải đề xuất.

Ở góc độ là khối tư nhân đồng hành cùng chính quyền, hợp tác xã thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa, Công ty TNHH Bayer Việt Nam (gọi tắt Công ty Bayer) đã triển khai mô hình Bayer ForwardFarming (tích hợp đồng bộ giải pháp kỹ thuật và công nghệ trong quá trình canh tác lúa) trong 6 vụ lúa liên tiếp tại thành phố Cần Thơ. Từ thực tế triển khai, đại diện Công ty Bayer đánh giá, việc nhân rộng mô hình hợp tác công tư (PPP) còn hạn chế về nguồn lực, mới chỉ tập trung ở vùng sản xuất lúa chính; một số địa phương chưa có cơ chế khuyến khích, hỗ trợ doanh nghiệp tham gia hợp tác mở rộng mô hình. Ngoài ra, tỷ lệ người dân áp dụng đầy đủ và thực hành quy trình sản xuất bền vững còn thấp; một số giải pháp kỹ thuật chưa thể áp dụng đồng bộ tại vùng sản xuất…

Ông Kg Krishnamurthy, Giám đốc Nhánh khoa học cây trồng, Công ty TNHH Bayer Việt Nam nhận định, những kết quả bước đầu từ các mô hình hợp tác công tư và những đổi mới trong việc hỗ trợ xây dựng vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long đã khẳng định đúng hướng đi. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu dài hạn và chuyển đổi quy mô lớn, cần tăng cường nguồn lực, hoàn thiện chính sách và đặc biệt là sự chung tay đồng hành hợp tác công - tư, doanh nghiệp, khuyến nông và cộng đồng nông dân.

Cam kết đồng hành cùng nhân rộng Đề án 1 triệu ha lúa trong giai đoạn mới, Công ty Bayer sẽ đẩy mạnh hoạt động chuyển giao công nghệ và phát triển nguồn nhân lực, trọng tâm là đào tạo đội ngũ nông dân đại sứ và nông dân chuyên gia, tăng cường năng lực cho đội ngũ khuyến nông cộng đồng và các hợp tác xã. Những hạt nhân này sẽ tiếp tục lan tỏa quy trình canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp theo Đề án 1 triệu ha lúa, chú trọng vào quản lý dư lượng, nước tưới, phân bón và cơ giới hóa.

Là địa phương đã triển khai nhiều mô hình thí điểm thuộc Đề án 1 triệu ha lúa, đến nay, ngành chức năng thành phố Cần Thơ đã tập huấn và đào tạo, hướng dẫn nông dân, các hợp tác xã và thành viên hợp tác xã trong vùng Đề án 1 triệu ha lúa để cùng nhau sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp.

Bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Cần Thơ, chia sẻ tại tọa đàm. Ảnh: Thu Hiền - TTXVN

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Giang, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Cần Thơ cho biết, sau khi thực hiện chính quyền hai cấp, địa giới hành chính các xã thay đổi. Hiện nay, trong tổng số 103 xã, phường của thành phố Cần Thơ có 64 xã tham gia Đề án 1 triệu ha lúa với diện tích khoảng 170.000 ha (trong tổng 319.000 ha diện tích lúa của thành phố).

Vì vậy, ngành nông nghiệp sẽ rà soát và thống kê phân lại vùng canh tác lúa phù hợp với điều kiện thực tế thuận tiện trong triển khai nhân rộng mô hình; đảm bảo các mô hình được triển khai trên vùng liền thửa, liền vùng để mở rộng hiệu quả; tăng cường sự hợp tác, đặc biệt là vấn đề hợp tác công tư, thu hút các nguồn lực (từ trí tuệ, kinh tế, tài chính và những đúc rút kinh nghiệm của quốc tế); tích hợp những giải pháp kỹ thuật, đúc kết những bài học kinh nghiệm và đặc biệt đẩy mạnh tuyên truyền cho nông dân hiểu về canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp là những vấn đề cần được quan tâm để triển khai nhân rộng Đề án 1 triệu ha lúa.

Thu Hiền/vnanet.vn