ĐBQH đề xuất quy định bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ sản phẩm do AI hỗ trợ tạo ra

Cấm đăng ký quyền tác giả đối với tác phẩm hoàn toàn do AI tạo ra

Thảo luận về nội dung này, đại biểu Nguyễn Minh Đức (đoàn TP.HCM) cho rằng, cần tách bạch quyền tác giả đối với tác phẩm do AI hỗ trợ tạo ra hoặc do AI tự tạo ra. Một cá nhân sử dụng AI hỗ trợ sáng tạo với những nguyên liệu đầu vào do họ cung cấp khác với tác phẩm do AI tự tạo ra, nên cần có tiêu chí xác định mức độ sáng tạo của con người để được bảo hộ.

Theo đại biểu đoàn TP.HCM, hiện chưa có quy định về trách nhiệm pháp lý khi AI tạo ra tác phẩm vi phạm bản quyền.

Vì vậy, đại biểu Nguyễn Minh Đức đề xuất dự án luật quy định theo hướng, thừa nhận vai trò sáng tạo của con người, quy định hạn chế hoặc cấm đăng ký quyền tác giả đối với tác phẩm hoàn toàn do AI tạo ra và có quy chế truy nguồn dữ liệu để chứng minh tính hợp pháp của dữ liệu đầu vào khi sử dụng AI hỗ trợ sáng tác.

Ngoài ra, dự án luật cần cần cập nhật các hành vi như tái tạo phong cách cá nhân bằng AI, sử dụng dữ liệu trực tuyến để tạo ra nội dung có yếu tố vi phạm, hành vi giả mạo nhãn hiệu, vi phạm tên miền và lợi dụng hình ảnh trên môi trường số. Dự án luật cần bổ sung các hành vi vi phạm mới phù hợp với bối cảnh AI và môi trường số hiện nay.

ĐBQH Nguyễn Minh Đức, đoàn TP.HCM (Ảnh: Quốc hội)

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (đoàn Lạng Sơn) cho rằng, dự án luật không thừa nhận quyền sở hữu trí tuệ của AI và không bảo hộ các tác phẩm do AI tạo ra.

Đại biểu đoàn Lạng Sơn phân tích, việc không ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm của AI thường được lập luận là: Quyền sở hữu trí tuệ là công cụ để bảo vệ giá trị sáng tạo của con người, giá trị sáng tạo lao động trí óc của nhân loại; việc công nhận quyền sở hữu trí tuệ cho những sản phẩm được tạo ra bởi máy móc sẽ tạo sự bất công cho những tác giả sử dụng trí tuệ để sáng tạo ra tác phẩm thật sự…Ý kiến này lo ngại nếu công nhận, con người có thể bị AI cạnh tranh mất việc làm. Bởi lẽ, AI có thể tạo ra các tác phẩm chất lượng cao với tốc độ nhanh và chi phí gần như bằng không sẽ khiến các doanh nghiệp không còn cần thuê con người, dẫn đến bị thất nghiệp hoặc giảm giá trị lao động.

Ở chiều ngược lại, việc công nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI tạo ra sẽ góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Nếu sản phẩm do AI tạo ra không được bảo hộ sẽ dẫn đến dễ bị sao chép tràn lan; từ đó giảm động lực sáng tạo của cá nhân và giảm nhu cầu đầu tư của doanh nghiệp.

Sáng 24/11, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (Ảnh: Quốc hội)

Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm cho AI Việt tạo ra để phát huy trí tuệ Việt

Theo đại biểu Phạm Trọng Nghĩa, đối với các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, việc thu hút đầu tư vốn và công nghệ vào AI là rất quan trọng. Bên cạnh đó, để phát huy trí tuệ Việt cần có cơ sở pháp lý để bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm do AI Việt tạo ra. Đây cũng là tiền đề quan trọng để đưa AI Việt ra thế giới, giảm phụ thuộc vào các Tập đoàn công nghệ toàn cầu (Big Tech). Mặt khác, việc xác định chủ thể quyền sở hữu trí tuệ cũng giúp ràng buộc trách nhiệm bồi thường thiệt hại một cách rõ ràng hơn, công bằng hơn và giảm được kiện tụng.

Đại biểu phân tích, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị yêu cầu đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

ĐQBH Phạm Trọng Nghĩa, đoàn Lạng Sơn (Ảnh: Quốc hội)

"Do đó, tôi nghị ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ đối với các tác phẩm do AI tạo ra và áp dụng mô hình bảo vệ có điều kiện. Đồng thời, nhấn mạnh nguyên tắc sáng tạo của con người là yếu tố cốt lõi. Xác định rõ AI không phải là chủ thể quyền mà chủ thể quyền là con người, là người cuối cùng sử dụng/vận hành AI, trừ trường hợp có thỏa thuận là người khác. Cách tiếp cận này không phủ nhận vai trò của AI, nhưng vẫn giữ vững yêu cầu về tính nguyên gốc của sản phẩm và sự sáng tạo của con người", đại biểu Phạm Trọng Nghĩa nêu ý kiến.

Trên cơ sở đó, đại biểu đề nghị xem xét bổ sung vào Điều 7 luật hiện hành và các điều liên quan các nội dung: Thứ nhất, quy định, tác phẩm, sản phẩm do hệ thống trí tuệ nhân tạo tạo ra chỉ được bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ khi có sự tham gia sáng tạo đáng kể của con người trong quá trình hình thành, chỉnh sửa hoặc định hướng nội dung; Thứ hai, quy định quyền sở hữu, khai thác và trách nhiệm pháp lý đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo tạo ra thuộc về tổ chức, cá nhân trực tiếp huấn luyện, vận hành tạo ra; Thứ ba, giao Chính phủ quy định chi tiết các nội dung nêu trên.

Trên cơ sở đó sẽ tiến hành đánh giá, tổng kết để có quy định một mục hoặc một chương riêng liên quan đến AI khi sửa đổi toàn diện Luật Sở hữu trí tuệ, đáp ứng yêu cầu phát triển của KHCN. Trường hợp cần thiết, bổ sung quy định tương ứng vào dự án Luật Trí tuệ nhân tạo cũng được trình Quốc hội tại kỳ họp này.

Giải trình về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng Nội cho biết, AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người thì không được bảo hộ bản quyền, sáng chế như tác phẩm của con người. Sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, giống như bút vẽ, máy ảnh. Nếu con người có đóng góp sáng tạo đáng kể (như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả AI) thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế.

Còn nếu con người đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp (ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu ngữ cảnh) thì không phải tác giả, nhưng có quyền sử dụng và thương mại. Cơ bản các nước đang tiếp cận theo hướng này. Luật sẽ giao Chính phủ xác định mức độ sáng tạo của người dùng để có cơ chế bảo hộ phù hợp.

Nguyễn Vân-Vân Anh/VOVVN