Đề án 1 triệu hécta lúa chất lượng cao: Phát huy hiệu quả các mô hình thí điểm

Nông dân miền Tây thu hoạch lúa. Ảnh: Thanh Tiến

Hiệu quả rõ nét

Bà Nguyễn Thị Thu Hương - Phó Cục trưởng Cục trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, vụ Hè Thu 2025, Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) triển khai 11 mô hình sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp với tổng diện tích 543,5ha và 355 hộ tham gia. Các mô hình mang lại nhiều kết quả tích cực như lượng giống gieo sạ giảm 50 - 65% (70 -130 kg/ha); phân đạm giảm trung bình 31,3%; giảm 1- 3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật. Hầu hết các mô hình đảm bảo số lần rút nước và giảm đáng kể lượng nước sử dụng, đáp ứng tiêu chí giảm phát thải.

“Chi phí đầu tư đã giảm rất nhiều. Giảm giống từ 200kg/ha xuống còn 70kg/ha; giảm phân từ 600kg/ha xuống còn 380kg/ha; giảm số lần phun xịt thuốc từ 11 lần/vụ xuống còn 9 lần/vụ; giảm được lúa đổ ngã tránh thất thoát khi thu hoạch; giảm được lượng nước nhờ áp dụng ngập khô xen kẻ để giảm phát thải. Nông dân đã giảm được chi phí đầu tư, trong khi lợi nhuận lại cao hơn so với trước. Do lượng phân giảm nên đã tiết kiệm 3 triệu đồng/ha, giảm 2 lần phun xịt thuốc tiết kiệm 3 triệu đồng/ha; giảm lượng lúa giống tiết kiệm 2,5 triệu đồng/ha” - ông Hồ Văn Hương, nông dân HTX Dịch vụ nông nghiệp thanh niên Phú Hòa, tỉnh An Giang (một trong số HTX tham gia mô hình thí đểm của Đề án) cho biết.

Tại HTX Tiến Thuận (TP Cần Thơ) sau khi đưa rơm rạ ra khỏi đồng sau thu hoạch theo quy trình canh tác của Đề án, bà con nông dân nơi đây đã tận dụng rơm rạ theo mô hình tuần hoàn để tăng thêm lợi nhuận. “Rơm sau khi được ra khỏi đồng ruộng, chúng tôi sử dụng để sản xuất nấm rơm. Chúng tôi sản xuất thành công giá thể hữu cơ từ các giá thể rơm sau khi làm nấm rơm và đưa trở lại đồng ruộng để cải tạo đất. Lợi nhuận thêm từ mô hình tuần hoàn giúp chúng tôi có thêm từ 2 triệu đồng - 6 triệu đồng/ha” - ông Nguyễn Cao Khải - Giám đốc HTX Tiến Thuận chia sẻ.

Ông Nguyễn Minh Ngọc - Chủ tịch UBND xã Tân Hội (tỉnh An Giang) cho biết, trên địa bàn xã hiện có 1 HTX tham gia thực hiên mô hình thí điểm của Đề án 1 triệu ha là HTX Dịch vụ nông nghiệp thanh niên Phú Hòa. Qua 3 mùa vụ, hiệu quả của mô hình đã rõ rệt, giúp người nông dân tiết giảm được chi phí tăng lợi nhuận.

Tuy nhiên, theo lãnh đạo xã Tân Hội, việc thực hiện đề án thí điểm còn gặp một số khó khăn cụ thể như tập quán sản xuất của một bộ phận nông dân còn nhỏ lẻ, chưa đồng bộ, thói quen sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật còn cao; mặt bằng đồng ruộng chưa bằng phẳng, cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất như kênh mương, kho chứa, máy móc thiết bị cơ giới hóa còn hạn chế. Môi trường liên kết với doanh nghiệp chưa thật sự bền vững, giá cả đầu ra còn phụ thuộc thị trường.

“Chúng tôi gặp khó khi thiếu máy cuộn rơm để đưa ra khỏi cánh đồng, chưa có đầu ra cho rơm rạ sau khu hoạch. Chúng tôi hiện đang thuê máy để đưa rơm ra cánh đồng với giá 1 triệu đến 1,3 triệu/ha. Trong khi đó, diện tích toàn HTX là 613ha, khi toàn bộ diện tích của HTX canh tác theo đề án thì gieo sạ đồng loạt rồi đến lúc cắt đồng loạt trong 1 tuần lễ là xong thì cần phải có nhiều máy để cuộn rơm mà mỗi máy có giá hơn 400 triệu đồng. Nhưng đầu tư lớn rồi mà máy cuộn rơm chỉ cuộn 1 tuần lễ rồi đậu một chỗ cả vụ cũng uổng. Tôi nghĩ phải liên kết hợp tác với nhau để đầu tư máy cuộn rơm” - ông Hồ Văn Hương, nông dân HTX dịch vụ nông nghiệp thanh niên Phú Hòa chia sẻ thêm.

Cánh đồng tham gia mô hình thí điểm tại Hợp tác xã Tiến Thuận (TP Cần Thơ). ảnh: thanh tiến

Ông Nguyễn Cao Khải – Giám đốc HTX Tiến Thuận (TP Cần Thơ) cho rằng, khi nhân rộng mô hình trên diện tích lớn hơn thì các HTX cần được hỗ trợ vay vốn để đầu tư máy móc, thiết bị. “Nhiều HTX hiện đang thiếu vốn để cơ giới hóa. HTX muốn đi vay thì cũng vay dưới dạng cá nhân, thành viên thôi chứ tôi nghĩ chưa có HTX nào có tài sản chung nào để vay. Do đó, khi muốn phát triển đề án trên diện rộng thì chúng tôi cần phải có vốn để đầu tư máy móc thì gieo hạt, phun thuốc…” - ông Khải chia sẻ.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Ngô Công Thức cho biết, theo dự thảo kế hoạch mới của tỉnh An Giang, sau sáp nhập, địa phương sẽ có khoảng 351 ngàn ha lúa tham gia Đề án 1 triệu ha.

“Vấn đề xây dựng thương hiệu gạo giảm phát thải của tỉnh trong thời gian gần đây mặc dù đã được quan tâm, tuy nhiên việc triển khai thực hiện còn gặp nhiều khó khăn, bất cập, nhất là xác định doanh nghiệp đầu tàu để tham gia, đồng hành thực hiện chiến lược xây dựng thương hiệu gạo của tỉnh” - ông Ngô Công Thức cho biết.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Huỳnh Văn Thòn - Chủ tịch Tập đoàn Lộc Trời cho rằng chính quyền địa phương cần hỗ trợ tích cực cho doanh nghiệp để liên kết trong chuỗi sản xuất lúa gạo không bị đứt gãy. “Kế hoạch hành động của HTX với doanh nghiệp với địa phương phải thống nhất, chặt chẽ từ việc tổ chức sản xuất cho tới kiểm soát toàn bộ quy trình. Nếu như làm được vấn đề này thì chúng tôi cam kết sẽ làm hết trách nhiệm của mình” - ông Thòn chia sẻ.

Cũng theo ông Thòn, ngân hàng không chỉ là đơn vị cho vay mà phải trở thành một thành tố trong hệ sinh thái sản xuất lúa. “Tôi tha thiết đề nghị ngân hàng không phải là đối tác của hệ sinh thái này mà hãy trở thành một thành tố của hệ sinh thái tổ chức sản xuất để cùng doanh nghiệp và nông dân giải quyết đầu ra, chia sẻ lợi ích và rủi ro” - ông Thòn đề xuất.

Hướng đi đúng đắn, cần sớm mở rộng đề án

Thành công của các mô hình thí điểm đã khẳng định hướng đi đúng đắn của Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Nếu như 2 năm trước, nhiều người còn nghi ngại thì đến nay kết quả đã chứng minh, không chỉ giảm chi phí, tăng năng suất mà còn tạo nền tảng vững chắc để mở rộng.

Ông Phạm Thái Bình – Chủ tịch HĐQT kiêm Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Nông nghiệp Công nghệ cao Trung An cho biết, từ năm 2024 đến nay, kết quả thí điểm tại nhiều tỉnh, thành vùng ĐBSCL đã chứng minh hiệu quả rõ rệt, không còn phải bàn cãi. Lãnh đạo doanh nghiệp này kiến nghị sớm cùng nhau triển khai ra diện rộng diện tích lên hàng chục nghìn, thậm chí hàng trăm nghìn ha, thay vì dừng lại ở những mô hình vài chục ha.

Nông dân thu hoạch lúa.

Ông Bình đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Cục Trồng trọt, Trung tâm Khuyến nông cùng phối hợp với các địa phương để nhanh chóng phê duyệt dự án cho doanh nghiệp và hợp tác xã. “Nông dân và doanh nghiệp đều đang rất mong chờ có dự án để liên kết, mở rộng sản xuất” - ông Bình chia sẻ.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết, từ kết quả thí điểm, Bộ sẽ sớm hoàn thiện khung pháp lý, ban hành các quy định và hướng dẫn để các địa phương kịp triển khai ngay trong vụ Đông Xuân 2025 - 2026. Đồng thời, Bộ đề nghị các tỉnh, thành tập trung phê duyệt nhanh các dự án liên kết của doanh nghiệp và hợp tác xã, tránh để mô hình dừng lại ở diện tích nhỏ.

Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng lưu ý, cùng với việc mở rộng diện tích, các địa phương cần chú trọng tập huấn cho đội ngũ cán bộ xã, hợp tác xã và nông dân để nắm vững quy trình sản xuất bền vững. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ phối hợp với các tổ chức quốc tế tiếp tục hỗ trợ chuyển giao công nghệ mới như cơ giới hóa đồng bộ, ứng dụng robot cảm biến trong quản lý nước và phân bón.

Về vấn đề nguồn vốn cho các HTX, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cho biết thêm: “Quỹ Thiện Tâm rất muốn giải ngân một nguồn tín dụng không lãi xuất. Tôi cũng đã yêu cầu hỗ trợ cho các mô hình thu rơm rạ và đầu tư cho cơ giới…”.

“Đến thời điểm hiện tại, các mô hình thí điểm sản xuất lúa chuyên canh chất lượng cao, phát thải thấp đã mang lại thành công. Đó là năng suất tăng, chi phí giảm, lợi nhuận tăng và hệ số giảm phát thải được bình quân 3,7 tấn CO2/ha. Bên cạnh đó, tư duy sản xuất của người nông dân đã thay đổi. Họ biết sản xuất gắn quy mô lớn, ứng dụng cơ giới hóa, công nghệ số trong hợp tác xã. Như vậy là thắng lợi của đề án rồi” - Thứ trưởng Bộ Nông Nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam.

Thanh Tiến