Để giai điệu chèo Việt mãi ngân vang

Một tiết mục sân khấu Lời thề Trinh nữ đạt giải A Liên hoan nghệ thuật quần chúng toàn quốc tại Nha Trang năm 2003

Nghệ thuật sân khấu chèo mang tính chất “tự sự, trữ tình, giàu chất thơ”. Diễn viên biểu diễn nghệ thuật chèo phải có các tố chất: thanh, sắc, thục, thần, khí… Ai đó khen rằng: anh, (chị) đó múa chèo, hát chèo, biểu diễn chèo rất hay! Hay bởi vì nhiều lẽ, bởi giọng hát có cái e, luyến láy, nảy hạt, tròn vành, rõ chữ, ngữ điệu trầm, ấm, vang, sáng, đầy, dầy…); múa chèo đẹp qua những động tác cơ bản (đôi bàn tay đuổi ngón, chân ký gót, xuyến hai bàn chân…); hình thể phóng khoáng, thanh thoát, dáng điệu uyển chuyển, linh hoạt; biểu diễn chèo thuần thục kỹ sảo biểu diễn còn gọi là đơn nguyên biểu diễn tâm lý của người diễn viên như: hành động, buông lỏng cơ bắp, tưởng tượng, thái độ và cải biến thái độ, phán đoán... kết hợp sự sáng tạo phong phú, liên tục, không ngừng của diễn viên đối với loại vai diễn, có như vậy mới phân biệt được đâu là cái tôi (diễn viên), đâu là nhân vật (vai kịch). Xây dựng hình tượng nhân vật, tính cách nhân vật phải dựa trên cơ sở kịch bản, đạo diễn, vở diễn quy định. Từ đó, yêu cầu mỗi diễn viên phải biểu đạt chân xác nhân vật bằng việc vận dụng có hiệu quả một trong các loại tình cảm như: hỉ (vui), nộ (giận), ái (yêu), ố (ghét), ai (buồn), lạc (vui), dục (muốn)... Chí ít như vậy mới có thể mang lại cho khán giả những tình cảm chân thực, xúc cảm thẩm mỹ đối với từng vai diễn, vở diễn…

Nghệ thuật sân khấu chèo dân gian, truyền thống từ xa xưa, cha ông ta đã sáng tạo nên và luôn trân trọng nâng niu, gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, có sức lay động lòng người, lan tỏa, âm vang. Cùng với tài năng biểu đạt xuất sắc của các nghệ sỹ chuyên nghiệp cũng như không chuyên nghiệp đã khẳng định sự tồn tại khách quan của nghệ thuật chèo truyền thống nước ta trước công chúng trong và ngoài nước… Quá trình mở cửa hội nhập bên cạnh sự giao thoa giữa văn hóa truyền thống với nền văn hóa hiện đại tiến bộ của thế giới đã mang lại lợi ích không nhỏ. Tuy vậy, sự “xâm lăng” của văn hóa ngoại lai thấp kém giá trị có biểu hiện đang lấn át, cạnh tranh với nghệ thuật sân khấu chèo dân gian chính thống để giành giật, chiếm lĩnh “đất sống”.

Nữ đạo diễn sân khấu chèo Trịnh Thị Chiến - Nguyên là cán bộ nghiệp vụ sân khấu, Trung tâm Văn hóa, Thể thao huyện Hà Trung, Thanh Hóa

Trước “nguy cơ” đó cần phải có biện pháp tích cực phù hợp về cơ chế, chính sách để bảo vệ, lưu giữ các tác phẩm sân khấu chèo cổ, chèo hiện đại, cải biên, phát triển; vở diễn mẫu, trích đoạn mẫu, vai mẫu,…; về các thế hệ diễn viên, đạo diễn, tác giả… đã đóng góp xứng đáng trong việc bảo vệ, phát huy giá trị và phát triển nghệ thuật sân khấu chèo qua các thời kỳ lịch sử; đánh giá đúng các thế hệ nghệ sỹ, nghệ nhân chèo hiện đang say mê, gắn bó với chèo. Cùng với sự đầu tư hợp lý của nhà nước, khuyến khích các thành phần kinh tế, những người yêu mến, ngưỡng mộ nghệ thuật chèo trong và ngoài nước “chia lửa” đóng góp nguồn lực (cả tinh thần và vật chất) để cứu lấy một bộ môn nghệ thuật vô giá quý như “vàng” đang dần mai một, lãng quên. Duy trì, phát triển các đội, CLB múa - hát chèo, biểu diễn nghệ thuật chèo, mời các nghệ sĩ, nghệ nhân, đạo diễn, diễn viên, nhạc sĩ, nhạc công, hội họa... hoạt động lĩnh vực sân khấu chèo đã nghỉ hưu… phục dựng vở diễn kinh điển, các trích đoạn mẫu chèo cổ, vai diễn mẫu do các thế hệ đã sáng tạo nên trong lịch sử sân khấu chèo dân tộc suốt hàng ngàn năm qua để bảo lưu, phát triển trao truyền lại cho các thế hệ kế tiếp, cho muôn đời sau, ở mọi thời đại, làm cho giai điệu chèo Việt Nam giàu bản sắc dân tộc mãi mãi ngân vang.

Lê Như Cương