Để ngành mía đường không lao đao, cần thực thi nhiều giải pháp đồng bộ

“Lao đao” vì đường lậu

Trong những năm gần đây, đường nhập lậu vào Việt Nam chủ yếu xuất phát từ Thái Lan, qua Campuchia vào biên giới các tỉnh Tây Nam, Đông Nam bộ và một vài tỉnh miền Trung rồi đưa vào thị trường tiêu thụ. Hoạt động buôn lậu đường cát chủ yếu tập trung ở những tỉnh trọng điểm như: An Giang, Long An, Tây Ninh, Bình Phước, Quảng Trị… có xu hướng gia tăng, diễn biến phức tạp với phương thức hoạt động ngày càng tinh vi, bất chấp lực lượng chống buôn lậu của các địa phương tăng cường kiểm soát.

Tang vật đường cát nhập lậu do lực lượng liên ngành chống buôn lậu An Giang bắt giữ

Đặc biệt, tại khu vực biên giới An Giang và Kiên Giang, khi lực lượng chống buôn lậu tăng cường kiểm soát tại khu vực cửa khẩu, đường mòn, lối mở trên đường bộ qua biên giới, các đầu nậu dùng tàu thuyền trọng tải lớn vận chuyển đường cát trái phép qua đường biển, mỗi chuyển tàu chứa hàng trăm tấn đường cát lậu.

Trong năm 2020, lượng đường cát nhập lậu bị lực lượng 389 tỉnh An Giang bắt giữ hơn 410.000kg, tỉnh Long An khoảng 40.000kg, tỉnh Tây Ninh hơn 10.000kg. Riêng 2 tháng đầu năm 2021, lượng đường cát nhập lậu bắt giữ tại An Giang gần 20.000kg.

Trên thực tế, mỗi kg đường lậu nhập vào thị trường nước ta có giá rẻ hơn từ 30-50% vì trốn thuế. Trước thời điểm Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) có hiệu lực, số tiền thuế đường lậu trốn được lên đến 85% giá trị đường nhập vào. Chính vì điều này ngành mía đường Việt Nam gặp vô vàn khó khăn. Bản thân các nhà máy, doanh nghiệp (DN) đường buộc phải giảm giá thành sản phẩm để có sức cạnh tranh với đường lậu.

Theo đánh giá của Ban chỉ đạo 389 quốc gia, gian lận thương mại, đường lậu từ Thái Lan đã gây tổn thất cho ngành mía đường Việt Nam nghiêm trọng trong thời gian dài. Bằng chứng là trong hơn 2 năm nay, rất nhiều nhà máy đường Việt Nam đóng cửa, nhiều cánh đồng mía bỏ hoang vì thua lỗ.

Nhiều hecta đất trồng mía đường giảm sút mạnh do đầu ra cho cây mía bất ổn

Mặt khác, chi phí đầu tư trồng mía 70 triệu đồng/ha nhưng thu được 30-40 triệu/ha khiến nông dân nợ ngân hàng rất nhiều, một số vùng thua lỗ nặng, nông dân phải bỏ ruộng vì càng trồng càng lỗ. Diện tích vùng nguyên liệu sụt giảm nghiêm trọng, từ 300.000 ha, đến nay chỉ còn dưới 160.000 ha, việc thiếu mía nguyên liệu buộc các nhà máy duy trì sản xuất công suất thấp.

Tại Việt Nam, tổng nhu cầu tiêu thụ đường hiện khoảng 2 triệu tấn và theo dự báo, nhu cầu sử dụng đường trong nước sẽ tăng lên 2,5 triệu tấn vào năm 2025. Trong bối cảnh cầu tăng nhưng cung vẫn chưa đủ đáp ứng, dự báo sản lượng mía nội địa năm nay sẽ thiếu trầm trọng so với nhu cầu tiêu thụ.

Theo số liệu thống kê mới nhất, hiện chỉ còn 29/41 nhà máy sản xuất đường còn hoạt động do bị thiếu hụt nguyên liệu, như Nhà máy Trà Vinh tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long; Nhà máy An Khê (Gia Lai), Nhà máy đường 333 tại khu vực miền Trung Tây Nguyên… đều kết thúc vụ vào giữa tháng 4/2021. Sản lượng mía ép tổng cộng dự kiến chỉ đạt 5.500.000 tấn, ước tính sản xuất ra 600.000 tấn đường và hết vụ sớm vào 30/4/2021.

Chuyên gia kinh tế Hoàng Trọng Khuê nhìn nhận, một chuỗi domino do đường lậu gây ra cực kỳ nghiêm trọng. Theo đó, ngân sách nhà nước bị thâm hụt lớn, DN đường gặp bất lợi về giá thành khó mở rộng quy mô sản xuất. trong khi đó, người dân trồng mía không đảm bảo thu nhập kinh tế, đời sống bấp bênh, nhiều khó khăn.

Để ngành mía đường phát triển bền vững - cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp

Thuế suất nhập khẩu mặt hàng đường vào Việt Nam giảm bình quân từ 85% xuống 5% ngay sau khi ATIGA chính thức có hiệu lực. Trong khi đó, một thời gian khá dài, ngành mía đường Việt Nam đã xảy ra nghịch lý sản lượng đường trong nước dư thừa, nhưng lại nhập siêu hơn 884.00 tấn đường vì không còn rào cản thuế.

Để ngành mía đường phát triển bền vững - cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp

Đứng trước những khó khăn của ngành mía đường, ngày 9/2/2021, Bộ Công Thương đã ký ban hành Quyết định số 477/QĐ-BCT về việc áp dụng thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp đối với đường nhập khẩu từ Thái Lan với mức 48,88% cho đường tinh và 33,88% cho đường thô.

Sau khi quyết định này có hiệu lực ngày 16/2/2021, đã có tác động tích cực mang lại cơ hội cạnh tranh công bằng cho ngành mía đường của Việt Nam ở thị trường nội địa. Theo đó, nhà máy đường hoạt động có lãi trở lại, các DN đã điều chỉnh giá mua mía của nông dân tăng lên để chia sẻ lợi ích…

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Lê Thị Quỳnh Trang - Chủ tịch hợp tác xã Tân Tiến (huyện IaPa - Gia Lai) đánh giá, Quyết định số 477 là quyết định hợp lý và cần thiết vì đã góp phần bảo vệ những người trồng mía và các DN hoạt động trong ngành mía đường phát huy được nội lực của mình.

Thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp tạm thời có hiệu lực được coi là giải pháp quan trọng để ngành mía đường Việt Nam phát triển, song để ngành mía đường vượt qua giai đoạn khó khăn hiện nay cần nhiều giải pháp mạnh hơn. Ngoài việc các cơ quan chức năng đang đấu tranh quyết liệt, nỗ lực hết sức để ngăn chặn nạn đường lậu, người tiêu dùng cũng cần tỉnh táo hơn trong việc lựa chọn sử dụng đường có nhãn mác, đảm bảo các quy chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm.

Theo các chuyên gia, để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành mía đường Việt Nam trong cạnh tranh bình đẳng theo ATIGA, các cơ quan chức năng, các DN sản xuất kinh doanh và các hộ nông dân trồng mía cần xây dựng được mối liên kết chặt chẽ, xây dựng được vùng nguyên liệu mía chất lượng, bền vững. Ngoài ra, để góp phần giúp DN trong nước duy trì và đẩy mạnh hoạt động sản xuất, nông dân ngành mía cần tiếp tục cải tiến quy trình canh tác đạt năng suất cao.

Đặc biệt, Nhà nước sớm xây dựng ban hành các cơ chế chính sách hỗ trợ, ưu đãi, bảo hộ, vay vốn, thuế và các điều kiện thiết yếu cho nhà máy đường và người trồng mía… đặc biệt là lộ trình bảo hộ phù hợp với thực tiễn ngành đường và người trồng mía hiện nay.

Cùng với sự vào cuộc mạnh mẽ, đồng bộ của các cơ quan chức năng và sự nỗ lực của các DN mía đường, người nông dân trồng mía, hy vọng ngành mía đường Việt Nam sớm vượt qua giai đoạn khó khăn do hội nhập ATIGA, trở thành một ngành sản xuất lớn, giúp nhiều hộ nông dân vươn lên làm giàu cùng đất nước.

Minh Khuê