Đề và đáp án môn Ngữ Văn: Ngữ liệu gây tranh cãi, đáp án 'thiệt thòi' cho học sinh giỏi?

Bản dịch “Bí mật của nước” bị đánh giá là lủng củng

Là môn thi tự luận duy nhất của kỳ thi tốt nghiệp THPT Quốc gia, đề và đáp án môn Ngữ Văn luôn nhận được sự quan tâm của thầy cô và teen. Ngữ liệu đọc hiểu của đề thi đợt 1 năm nay được trích từ “Bí mật của nước” (tác giả Masaro Emoto, Nhà xuất bản Lao Động năm 2019) còn lủng củng, thiếu trau chuốt, từ đó dễ gây nhầm lẫn cho thí sinh khi làm bài.

Đề thi Tốt nghiệp THPT môn Ngữ văn năm 2021 đợt 1.

Câu văn “Khi nước gặp con người, nó còn được chứng kiến nhiều chuyện nhiều hơn”. Chỉ trong một câu ngắn đã lặp lại từ “nhiều” hai lần khiến câu văn trở nên lủng củng.

Câu Nghị luận văn học “thiếu đột phá”

Với câu Nghị luận văn học, đề thi yêu cầu thí sinh cảm nhận về ba khổ thơ của bài thơ Sóng (tác giả Xuân Quỳnh), đồng thời nêu cảm nhận về “vẻ đẹp nữ tính” trong đoạn thơ. Theo đánh giá của nhiều thầy cô, cách ra đề này thiếu đột phá, sáng tạo và khó mà phân hóa học sinh.

Thầy Đỗ Ngọc Thống (Hà Nội) chia sẻ với báo chí: “Nếu ta gõ vào Google mấy yêu cầu sau thì sẽ có rất nhiều kết quả, trong đó phần lớn là dàn ý soạn sẵn và các bài văn mẫu xoay quanh bài thơ Sóng và 3 khổ thơ đã nêu trong đề. Ví dụ: Phân tích bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh có 176.671 kết quả; Cảm nhận về bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh: 210.581 kết quả; Cảm nhận về đoạn thơ: “Trước muôn trùng… còn thức”: 26.471 kết quả; Phân tích vẻ đẹp nữ tính trong bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh: 668.74 kết quả… Nghĩa là chỉ cần một cái click chuột là sẽ có hàng ngàn bài văn mẫu đã giải sẵn trên mạng. Tất cả đều có nội dung liên quan đến các yêu cầu mà đề văn đã nêu”.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng đề thi năm nay có thể dễ dàng tìm được trên mạng Internet. Ảnh: FBNV

Đáp án “muốn sâu sắc cũng không được!”

Trên Facebook, nhiều teen đã để lại bình luận cho rằng đáp án chính thức được công bố khá áp đặt, khiến thí sinh muốn đưa ra cảm nhận riêng biệt, sâu sắc cũng không được.

Một bạn nêu ý kiến: "Câu 3 mỗi người có một góc nhìn khác nhau thì Bộ (GD&ĐT) lại cho đúng 1 đáp án, đáp án còn bị hoàn hảo hóa và không đúng với thực tế." Một bạn khác than thở: "Nhìn vào đáp án thì muốn sâu sắc cũng không được".

Không ít thầy cô giáo cũng cho rằng, dù đề thi Ngữ Văn là đề “mở”, nhưng đáp án chính thức lại “đóng”.

Cô Trịnh Thu Tuyết (nguyên giáo viên trường THPT Chu Văn An, Hà Nội) phân tích: "Phần I: Đọc hiểu dành 50% quỹ điểm (1,5 điểm) cho câu 1 và 2, đó là hai câu hỏi nhận biết, chỉ cần chép đúng hai câu đầu và cuối trong ngữ liệu đọc hiểu là đã đạt điểm tuyệt đối 0,75 điểm/ câu.

Đáp án chính thức của Bộ GD&ĐT.

Câu hỏi 3: Những câu văn sau giúp anh/ chị hiểu gì về dòng chảy của nước và cuộc sống con người: “Một ông lão băng qua cây cầu, một cô gái trẻ trên chiếc xe đạp, một đôi tình nhân ngồi ngắm sông trôi. Cứ mãi chầm chậm và cứ mãi xanh, dòng sông chứng kiến lũ trẻ chơi đùa trong công viên hai bên bờ và người cha cùng cậu còn nhỏ đang chơi bắt bóng”.

Đây là kiểu câu hỏi thông hiểu nhưng có kết hợp vận dụng, vận dụng cao khi đòi hỏi học sinh vận dụng những trải nghiệm qua thực tế và văn chương, thể hiện cách hiểu, cách cảm của bản thân để thực hiện yêu cầu trong câu lệnh. Có thể thấy rõ tính chất mở của câu hỏi, đồng nghĩa với việc chấp nhận các cách hiểu, cách cảm đa dạng, khác biệt của đoạn văn - tiếc là đáp án lại đóng kín với 3 ý: Dòng chảy của nước chậm rãi, hiền hòa/ Cuộc sống của con người thanh bình, yên ả/ Dòng chảy của nước và cuộc sống con người gắn bó, hài hòa!

Dễ nhận thấy một nghịch lí trong câu hỏi và đáp án ở đây: Câu hỏi đưa ra một đoạn văn đúng là gợi sự thanh bình yên ả của cả nước và cuộc sống - nhưng nếu từ câu đọc hiểu này mà học sinh tự rút cho mình thông điệp, các em sẽ chạm phải nghịch lí khi trong thực tế, cuộc sống cũng như dòng sông luôn nối tiếp cả êm đềm và ghềnh thác, cắt khúc một đoạn văn rồi áp vào một phương án đáp án theo hướng êm đềm hài hòa như vậy, những học trò có tư duy phản biện sắc sảo sẽ bức bối khó chịu vì cảm giác áp đặt; những học sinh ngoan hiền sẽ yên tâm về dòng đời êm ả.

Nếu vẫn cho đoạn văn cắt khúc ấy, nên hướng tới nhận xét điểm giống nhau giữa dòng chảy của nước và cuộc sống con người theo gợi ý quen thuộc của Heraclitus: “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông” - cuộc sống như dòng sông, luôn trôi chảy với cả sự vĩnh hằng và thay đổi, vậy thôi!

Phần II: Câu nghị luận văn học: Cả phần cảm nhận về đoạn thơ và nhận xét về vẻ đẹp nữ tính trong thơ Xuân Quỳnh đều chưa đề cập tới một nét rất “nữ tính” và rất “Xuân Quỳnh”, đó là những dự cảm lo âu, bất ổn ngay trong đằm thắm, khát khao…".

Cô Trịnh Thu Tuyết đề nghị, đáp án chỉ nên là một hoặc nhiều phương án tham khảo cho học trò và giám khảo. Ảnh: FBNV

Cô Tuyết cũng nhấn mạnh, vì đặc thù môn học, mỗi học sinh sẽ có cách nhìn nhận, đánh giá khác nhau. Đáp án không nên cứng nhắc, một chiều mà chỉ nên là một hay nhiều phương án gợi ý tham khảo cho học trò và giám khảo trong việc đối chiếu và đánh giá bài làm. Quan trọng và chính xác nhất vẫn là đánh giá công tâm của giám khảo trước các phương án nghị luận/ cách cảm/ cách hiểu thể hiện tư duy độc lập, sáng tạo và cái tôi cá tính của học trò.

Trên trang cá nhân, cô giáo Hà Hoài Phương (trường THPT chuyên Hùng Vương, tỉnh Gia Lai) cũng đăng tải bài đăng nhận được nhiều sự quan tâm của teen về đáp án kỳ thi vừa qua. Dưới đây là bài đăng của cô Hoài Phương:

DANDELION