Đề xuất bỏ giấy phép xây dựng: Tín hiệu cải cách, nhưng cần lộ trình và chuẩn mực rõ ràng

Cắt giảm thủ tục – bước đi tất yếu trong cải cách

TS. Trần Xuân Lượng đánh giá, việc miễn giấy phép xây dựng trong một số trường hợp là một chính sách đúng đắn và phù hợp với tinh thần của Nghị quyết 198 về cắt giảm ít nhất 30% thủ tục hành chính, đồng thời phù hợp với thông lệ quốc tế ở các nước phát triển. Ông cho rằng, chính sách này nếu được triển khai đúng cách sẽ giảm gánh nặng chi phí và thời gian cho cộng đồng doanh nghiệp, thúc đẩy hoạt động đầu tư xây dựng, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế đang nỗ lực phục hồi và tăng tốc sau nhiều khó khăn.

Tuy nhiên, ông Lượng nhấn mạnh rằng: “Không thể chỉ bỏ giấy phép mà không làm gì. Trước tiên, Nhà nước phải công bố rõ ràng các bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chí quy hoạch, các loại hình công trình và vùng miền áp dụng. Nếu không, việc miễn phép sẽ dẫn tới hỗn loạn trong quản lý”.

TS. Lượng cho rằng, nên có cơ chế xử lý chuyển tiếp hợp lý: “Mục tiêu quan trọng nhất là an toàn. Nếu công trình đã xây nhưng đảm bảo kỹ thuật, quy hoạch, không vi phạm pháp luật, thì nên cho phép nộp phạt, bổ sung các yêu cầu còn thiếu, để được nghiệm thu PCCC và hoàn công. Nếu an toàn, thì không nên bắt đập bỏ”.

Góc nhìn của ông Lượng đặc biệt đáng chú ý ở chỗ, ông cho rằng bỏ giấy phép xây dựng không phải là buông lỏng quản lý, mà là chuyển hướng quản lý từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” một hình thức quản lý hiện đại và minh bạch hơn. Trước đây, hệ thống cấp phép tồn tại nhiều bất cập: “Làm sao một vài cán bộ địa chính, quản lý đô thị có thể kiểm soát toàn bộ các công trình dân dụng trong một huyện? Nhiều khi việc cấp phép chỉ là hình thức, đóng dấu rồi cho xong”, ông nói.

Trong mô hình mới, ông nhấn mạnh đến vai trò trung tâm của các đơn vị tư vấn thiết kế, nhà thầu xây dựng. Người dân hoặc doanh nghiệp không còn “tự xây” như xưa mà sẽ phải thuê đơn vị có đủ điều kiện năng lực. Chính các đơn vị này, với kỹ sư chuyên nghiệp và hiểu biết pháp luật, sẽ gánh vác trách nhiệm đảm bảo an toàn, tuân thủ quy định, đồng thời chịu chế tài nếu sai phạm.

“Hệ thống giám sát sẽ mạnh hơn nhiều. Nếu công trình vi phạm, thì truy trách nhiệm nhà thầu, đơn vị thiết kế chứ không thể đổ lên đầu người dân. Người dân chỉ là người bỏ tiền, không phải chuyên gia xây dựng”, ông Lượng phân tích.

Phải có cơ chế xử lý chuyển tiếp và đánh giá thực trạng

Một câu hỏi thực tế đặt ra là nếu một doanh nghiệp đã xây dựng công trình mà chưa có giấy phép xây dựng, nhưng nay theo quy định mới thì công trình đó thuộc diện được miễn phép, liệu có được xem là hợp pháp không? Theo TS. Lượng, câu trả lời không nên được nhìn nhận cứng nhắc theo kiểu “có phép – không phép”, mà cần đánh giá thực chất trên ba yếu tố: quy hoạch, kỹ thuật và an toàn. Nếu công trình đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về kiến trúc, kết cấu, không lấn chiếm đất công hay phá vỡ quy hoạch thì hoàn toàn có thể xem xét hợp thức hóa. Ngược lại, nếu vi phạm quy hoạch, cố tình làm sai hoặc không bảo đảm an toàn, thì vẫn phải xử lý, có thể là phạt hành chính, yêu cầu cải tạo, thậm chí buộc tháo dỡ.

Việc bỏ giấy phép xây dựng sẽ tăng tốc quá trình thẩm định, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân trong quá trình thực hiện các dự án đầu tư, xây dựng.

“Chúng ta chuyển sang hậu kiểm thì phải có cơ chế hậu kiểm mạnh. Không thể vì bỏ giấy phép mà không còn ai chịu trách nhiệm”, ông nhấn mạnh.

Một trong những điểm nghẽn hiện nay là nhiều công trình không phép chưa thể hoàn tất thủ tục nghiệm thu hệ thống phòng cháy chữa cháy (PCCC), dẫn đến việc không được hoàn công, không thể đưa vào vận hành. TS. Lượng cho rằng, nên có cơ chế xử lý chuyển tiếp hợp lý: “Mục tiêu quan trọng nhất là an toàn. Nếu công trình đã xây nhưng đảm bảo kỹ thuật, quy hoạch, không vi phạm pháp luật, thì nên cho phép nộp phạt, bổ sung các yêu cầu còn thiếu, để được nghiệm thu PCCC và hoàn công. Nếu an toàn, thì không nên bắt đập bỏ”.

Theo ông, có nhiều công trình “chỉ thiếu một hạng mục nhỏ, như hệ thống nước ngầm, thì hoàn toàn có thể khắc phục bằng cách lắp đường nổi hoặc lối thoát hiểm ngoài”. Còn nếu công trình không thể đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy, thì dứt khoát không thể hợp thức hóa.

TS. Lượng cho rằng, để chính sách miễn giấy phép xây dựng phát huy hiệu quả thực tiễn, Nhà nước cần ban hành ngay một cơ chế “xử lý chuyển tiếp” và khung pháp lý đánh giá các công trình đã tồn tại. Ông nói: “Không thể có chính sách mới mà bỏ rơi các công trình cũ. Cần có tổ chức chuyên môn đánh giá từng công trình hiện có, từ đó quyết định cho phép tồn tại, yêu cầu cải tạo hay buộc tháo dỡ. Không thể dùng một tiêu chuẩn cho mọi trường hợp”.

Đồng thời, ông nhấn mạnh, các tiêu chuẩn đánh giá không nên chỉ dựa vào “hồ sơ” mà phải thông qua kiểm định thực tế về kỹ thuật, kết cấu, dòng điện, nước, thoát hiểm và khả năng chịu tải. “Tôi là kỹ sư thiết kế, tôi biết rõ, một bản vẽ không nói lên tất cả. Phải có kiểm định, có đo đạc, có thí nghiệm kết cấu mới biết được công trình an toàn hay không”, ông nhấn mạnh.

Dù ủng hộ chính sách miễn giấy phép xây dựng, TS. Lượng lưu ý cần phân biệt rõ vùng miền. Ở khu vực đô thị, công trình thường cao tầng, yêu cầu kỹ thuật cao, nên nhất thiết phải thuê đơn vị tư vấn thiết kế và thi công chuyên nghiệp. Tuy nhiên, ở vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa, nơi điều kiện hạ tầng kỹ thuật chưa phát triển, có thể áp dụng các mẫu nhà tiêu chuẩn do Nhà nước ban hành để người dân tự xây mà không cần giấy phép.

“Ví dụ nhà cấp bốn, nhà lán trại, nhà sàn truyền thống… chỉ cần đảm bảo an toàn sử dụng trong thời gian nhất định thì không cần phức tạp hóa thủ tục. Nhưng nếu là nhà chung cư mini, nhà hàng, khách sạn thì phải có đơn vị chuyên nghiệp tham gia từ đầu. Không có chuyện buông xuôi”, ông phân tích.

TS. Trần Xuân Lượng khẳng định, việc bỏ giấy phép xây dựng không có nghĩa là “thả nổi” hoạt động xây dựng. Ngược lại, đó là bước đi để chuyển từ mô hình quản lý hành chính nặng nề sang mô hình kiểm soát theo thị trường, theo chuẩn mực kỹ thuật và xã hội hóa trách nhiệm.

“Khi người dân và doanh nghiệp không phải lo chạy giấy phép, mà lo tuân thủ tiêu chuẩn, thì xã hội sẽ tiến bộ. Nhưng muốn như vậy, Nhà nước phải làm tròn vai là ban hành tiêu chuẩn rõ ràng, công khai, có hệ thống kiểm tra – hậu kiểm minh bạch và đủ mạnh để xử lý sai phạm. Cải cách chỉ thành công khi đi kèm kỷ cương và minh bạch”, TS. Trần Xuân Lượng nhấn mạnh.

Đình Khương