Đề xuất bỏ quy định mỗi cặp vợ chồng sinh từ 1-2 con là hợp lý

Ngày 6-8, Bộ Y tế tổ chức Hội thảo góp ý, hoàn thiện chính sách trong dự án Luật Dân số và gợi ý chính sách chuyển đổi nhân khẩu học của các nền kinh tế châu Á - Thái Bình Dương.

Xây dựng Luật Dân số là cần thiết

Thời gian qua, công tác dân số của Việt Nam đạt được những thành tựu to lớn. Việt Nam đã khống chế thành công tốc độ gia tăng nhanh quy mô dân số.

Hiện tốc độ tăng dân số là 1,05%/năm, thấp xa so với 3-4 thập kỷ trước đây (trên dưới 3%/năm) và ở mức rất thấp so với nhiều nước, vùng lãnh thổ trong khu vực và trên thế giới. Tốc độ tăng dân số năm 2022 là 0,98% và năm 2023 là 0,84%.

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương, đây là thành công lớn mà Chương trình dân số - kế hoạch hóa gia đình đã đạt được, có ý nghĩa to lớn đối với điều kiện kinh tế - xã hội của nước thời gian qua.

Kết quả công tác dân số cũng đã làm tăng tổng sản phẩm nội địa (GDP) bình quân đầu người, an ninh lương thực được đảm bảo, góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói giảm nghèo của đất nước.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương. Ảnh: TT

Tuy nhiên, cũng theo bà Hương, công tác dân số hiện nay còn nhiều khó khăn, thách thức, tác động trực tiếp đến sự phát triển bền vững của đất nước.

Cụ thể, mức sinh thay thế chưa thực sự bền vững, số con trung bình của một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ là 1,96 con. Cạnh đó, xuất hiện xu hướng mức sinh xuống thấp, tình trạng chênh lệch về mức sinh giữa các vùng, đối tượng chưa được khắc phục.

Ngoài ra, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh còn cao (năm 2023 là 111,8 bé trai/100 bé gái), già hóa dân số tăng nhanh, chưa có các giải pháp đồng bộ phát huy hiệu quả lợi thế của thời kỳ cơ cấu dân số vàng và thích ứng với già hóa dân số. Cùng với đó là tuổi thọ trung bình của người Việt Nam tăng nhưng số năm sống khỏe mạnh chưa tương xứng…

“Bộ Y tế được giao chủ trì xây dựng dự án Luật Dân số và đang trong quá trình xây dựng, hoàn thiện các chính sách của dự luật. Việc xây dựng Luật Dân số thay thế Pháp lệnh Dân số hiện nay rất cần thiết, nhằm tạo cơ sở pháp lý thể chế hóa các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về công tác dân số trong tình hình mới” - Thứ trưởng Nguyễn Thị Liên Hương nhấn mạnh.

Quy định cần phù hợp với từng thời kỳ

Trong các chính sách cơ bản của Dự án Luật Dân số, Bộ Y tế đề xuất chính sách duy trì mức sinh thay thế nhằm quy định quyền, nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con.

Đáng chú ý, cơ quan soạn thảo đề xuất quy định quyền quyết định của cặp vợ chồng, cá nhân trong việc sinh con, thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh.

Theo quy định hiện nay (Pháp lệnh 08/2008/PL-UBTVQH12 ngày 27-12-2008 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội), mỗi cặp vợ chồng, cá nhân sinh 1 hoặc 2 con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định.

Theo Bộ Y tế, quy định trao quyền quyết định số con của cặp vợ chồng, cá nhân phù hợp với Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, quyền công dân. Việc không quy định số con sẽ phù hợp với các cam kết chính trị Việt Nam đã đưa ra tại các diễn đàn đa phương và tác động tốt với dư luận quốc tế.

Chia sẻ với PLO bên lề hội thảo, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế), cho biết các nội dung liên quan đến việc xử phạt cặp vợ chồng sinh con thứ 3 là quy định đã được áp dụng nhiều năm qua. Tuy nhiên, từng thời kỳ cần có những chính sách khác nhau.

“Chúng ta đang có những chính sách, quy định chế tài đối với những đối tượng vi phạm chính sách dân số - kế hoạch hóa gia đình. Theo tôi, điều này phù hợp với từng thời điểm. Hiện nay nội dung đó không còn phù hợp nữa.

Chúng tôi sẽ tiếp tục tham mưu với các cấp có thẩm quyền để hoàn thiện chính sách phù hợp với thực tế để có những quy định, chính sách, chế tài phù hợp với từng thời kỳ” - ông Dũng nói.

Cho đến thời điểm này, việc xử phạt đối với những đối tượng sinh con thứ 3 là không còn phù hợp.

Ông LÊ THANH DŨNG, Cục trưởng Cục Dân số - Bộ Y tế)

Cũng theo ông Dũng, nếu quy định mỗi cặp vợ chồng sinh từ 1-2 con được nới lỏng để người dân có thể chủ động về thời gian sinh con, số lượng con… thì tình trạng mức sinh thay thế giảm có thể được khắc phục phần nào.

“Việt Nam có xu thế giảm mức sinh thay thế, mặc dù chưa ở mức báo động nhưng điều này chắc chắn sẽ trở thành vấn đề lớn nếu chúng ta không có giải pháp can thiệp từ bây giờ” - ông Dũng nhấn mạnh.

Toàn cảnh hội thảo góp ý, hoàn thiện chính sách trong dự án Luật Dân số. Ảnh: TT

Hiện Bộ Y tế đang xin ý kiến, góp ý của các chuyên gia, nhà nghiên cứu để có báo cáo chính thức trình Chính phủ nhằm tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các cặp vợ chồng, đối tượng có mong muốn sinh con. Mục tiêu làm sao để có chất lượng dân số, giống nòi tốt nhất.

Đồng quan điểm, PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, cũng cho rằng cần bỏ quy định cặp vợ chồng sinh từ 1-2 con.

“Trong nhiều hội thảo đóng góp ý kiến, xây dựng chính sách, tôi đều nêu quan điểm nên để người dân được tự quyết định về thời gian sinh con, khoảng cách giữa các lần sinh và số lượng con. Chúng ta có thể khuyến khích mỗi cặp vợ chồng nên sinh 2 con, nhưng không nên quy định về xử phạt khi họ sinh con thứ 3 trở lên” - ông Vinh nhấn mạnh.

PGS.TS Nguyễn Đức Vinh, Viện trưởng Viện Xã hội học - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. Ảnh: TT

Cũng theo ông Vinh, quy định sinh từ 1-2 con hiện nay đặc biệt có tác động đến cán bộ công chức, nhất là đảng viên. Do vậy, nếu đề xuất bỏ quy định sinh từ 1-2 con trong dự Luật Dân số của Bộ Y tế được phê duyệt, thì mọi người dân sẽ tuân thủ theo, những chính sách, chế tài liên quan cũng được điều chỉnh.

Tuy nhiên, cần nhấn mạnh rằng hiện nay Pháp lệnh dân số vẫn còn hiệu lực, cơ sở pháp lý cao nhất vẫn là luật hiện hành và các quy định nới lỏng mới chỉ là đề xuất. Do vậy, cần nhất quán rằng quy định “mỗi cặp vợ chồng, cá nhân sinh 1 hoặc 2 con, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định” vẫn còn hiệu lực.

Dự báo năm 2500 dân số Việt Nam là 5,2 triệu người

Cũng tại hội thảo, GS.TS Nguyễn Thiện Nhân, Đại biểu Quốc hội khóa XV, nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ, đã phân tích tình hình dân số đáng báo động của các nước và rút ra những bài học cho Việt Nam.

Tính đến tháng 12-2023, thế giới có 42 nước thu nhập cao. Các nước này có quy luật chung là càng giàu, GDP/người càng tăng thì tổng tỉ suất sinh càng giảm. Trong đó, 38/42 nước có tổng tỉ suất sinh dưới 2,0 vào năm 2023, 4 nước còn lại có tổng tỉ suất sinh lớn hơn 2,0, xong tổng tỉ suất sinh đều giảm dần liên tục, năm sau thấp hơn năm trước.

GS.TS Nguyễn Thiện Nhân tại hội thảo. Ảnh: TT

Từ kinh nghiệm quốc tế, ông Nhân cho rằng nếu không có sự thay đổi đột phá về chính sách kinh tế, xã hội và chính sách dân số, tổng tỉ suất sinh của Việt Nam sẽ tiếp tục giảm sâu.

THANH THANH