Đề xuất bổ sung ba trường hợp Nhà nước thu hồi đất

Thực hiện chương trình phiên họp thứ 51 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), chiều ngày 5/11, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn, UBTVQH cho ý kiến về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định về một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng trình bày tờ trình của Chính phủ. Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Trình bày tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho biết, việc ban hành Nghị quyết nhằm thể chế hóa đầy đủ, kịp thời các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về chính sách đất đai; tháo gỡ kịp thời những “điểm nghẽn”, vấn đề mới phát sinh từ thực tiễn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, sử dụng đất.

Dự thảo Nghị quyết bổ sung ba trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.

Thứ nhất là các dự án khu thương mại tự do, dự án trong trung tâm tài chính quốc tế. Các dự án này sử dụng nhiều đất, thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương, góp nguồn thu lớn cho ngân sách, tạo thêm việc làm nhưng chưa có quy định thu hồi đất, gây khó khăn cho quá trình tiếp cận đất đai và triển khai dự án.

Thứ hai là trường hợp chủ đầu tư đàm phán được trên 75% diện tích hoặc với 75% người có đất, HĐND cấp tỉnh sẽ thu hồi phần còn lại để giao cho họ.

Thứ ba là trường hợp Nhà nước thu hồi để tạo quỹ đất thanh toán theo hợp đồng BT, cho thuê đất để tiếp tục sản xuất kinh doanh.

Về tiền bồi thường đất khi Nhà nước thu hồi, cơ quan soạn thảo đề nghị áp dụng bảng giá và hệ số điều chỉnh làm căn cứ. Luật hiện hành quy định việc bồi thường theo giá đất cụ thể do UBND cấp có thẩm quyền quyết định tại thời điểm duyệt phương án bồi thường, tái định cư.

Theo dự thảo nghị quyết, bảng giá đất sẽ được xây dựng theo loại đất, vị trí, khu vực. HĐND cấp tỉnh quyết định bảng giá đất, công bố và áp dụng từ 1/1/2026. Bảng giá sẽ được sửa đổi, bổ sung khi cần thiết.

Đại diện cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi cho biết, Thường trực Ủy ban cơ bản nhất trí với sự cần thiết ban hành Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai năm 2024.

Việc rà soát các trường hợp thu hồi đất để phù hợp với yêu cầu thực tiễn, tháo gỡ điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực là cần thiết, song cơ quan thẩm tra cho rằng cần tuân thủ chặt chẽ các quy định pháp luật để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi tại phiên họp. Ảnh: CTTĐT Quốc hội

Theo Thường trực Ủy ban, đây là vấn đề lớn, nhạy cảm, phức tạp, liên quan trực tiếp đến quyền con người, quyền công dân, là một trong các nguyên nhân có thể làm phát sinh khiếu nại, khiếu kiện phức tạp, kéo dài; ảnh hưởng đến an sinh, xã hội và kế sinh nhai của người dân. Vì vậy, việc thu hồi đất cần phải đáp ứng yêu cầu thật cần thiết vì mục đích quốc phòng, an ninh, phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và phải được công khai, minh bạch, không làm phát sinh những bất cập, nhất là các vấn đề phức tạp mới trong thực tiễn, bảo đảm phù hợp với Hiến pháp; cần có đánh giá tác động của chính sách, đặc biệt là tác động tiêu cực.

Một số ý kiến cho rằng, việc bổ sung các trường hợp thu hồi đất cần được cân nhắc thận trọng, bảo đảm quy định của Hiến pháp, tránh ảnh hưởng đến quyền của người dân, không nên áp dụng đại trà trước khi có đánh giá tác động cụ thể; có thể báo cáo cấp có thẩm quyền cho phép áp dụng cơ chế thí điểm đối với một số trường hợp Chính phủ đề xuất bổ sung tại các địa phương có Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách đặc thù, để có căn cứ sửa đổi toàn diện Luật Đất đai trong thời gian tới.

Báo cáo thẩm tra cũng đề nghị làm rõ áp dụng giá trong bảng giá hay giá thỏa thuận giữa nhà đầu tư và người có đất bị thu hồi trước đó để bồi thường cho 25% số người còn lại khi Nhà nước thu hồi để hạn chế việc phát sinh khiếu kiện.

Về căn cứ tính tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, báo cáo thẩm tra cơ bản thống nhất với quan điểm tiếp cận được nêu tại tờ trình của Chính phủ. Tuy nhiên, việc đề xuất áp dụng bảng giá đất (thay cho giá đất cụ thể) để tính thu nghĩa vụ tài chính và tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất cần phải bảo đảm tính hài hòa, minh bạch và hiệu quả, tránh gây gánh nặng tài chính cho người dân và doanh nghiệp.

Đồng thời, cơ quan thẩm tra đề nghị làm rõ hơn căn cứ tính tiền sử dụng đất, tiền bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, vì hệ số điều chỉnh giá đất có ưu điểm dễ tính toán nhưng căn cứ xác định chưa rõ ràng.

Đinh Nhung