Đề xuất cấp phép khai thác đất hiếm tại khu vực nhạy cảm phải có ý kiến Bộ Quốc phòng, Bộ Công an
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đề xuất bổ sung quy định, trước khi trình hồ sơ cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm tại các khu vực nhạy cảm, hoặc khu vực liên quan đến quốc phòng, an ninh, bắt buộc phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an.
“Hệ số rủi ro môi trường” rất lớn
Tiếp tục chương trình kỳ họp, sáng 1/12, Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản.
Theo đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng), đất hiếm là nền tảng của bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế và nhiều ngành mũi nhọn. Việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng cần được quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là định hướng hoàn toàn phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước.
Theo bà, luật cần khẳng định nguyên tắc quản lý tài nguyên đất hiếm trên nền tảng khoa học và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, trong đó yêu cầu về môi trường phải được đặt ở mức cao nhất.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng). Ảnh: Như Ý.
Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có “hệ số rủi ro môi trường” rất lớn. "Toàn bộ chuỗi tuyển – tách đều phát sinh chất thải chứa phóng xạ tự nhiên, thorium, uranium ở nồng độ thấp; ngoài ra còn có hỗn hợp kim loại nặng và dung dịch axit ở mức khó xử lý nếu không có công nghệ tiên tiến”, bà Tú Anh nói.
Đại biểu viện dẫn kinh nghiệm quốc tế, những quốc gia từng phát triển đất hiếm ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát đã phải đối mặt với những “vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu”, chi phí xử lý và phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được. “Đây là bài học đắt giá mà Việt Nam không thể lặp lại”, nữ đại biểu cảnh báo.
Do đó, theo bà, cần phải đặt ra các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc: công nghệ tuyển – tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt chuẩn IAEA, và yêu cầu về phục hồi môi trường sau khai thác ngay từ giai đoạn cấp phép.
“Chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được phép tham gia”, đại biểu đoàn Lâm Đồng nêu quan điểm.
Đặc biệt, đối với một tài nguyên chiến lược đặc biệt như đất hiếm, bà Trịnh Thị Tú Anh đề xuất bổ sung quy định: Trước khi trình hồ sơ cấp giấy phép thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm tại các khu vực nhạy cảm, hoặc khu vực liên quan đến quốc phòng, an ninh, bắt buộc phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an về các nội dung liên quan đến bảo đảm quốc phòng, an ninh.
“Đây là biện pháp cần thiết để bảo đảm quản lý thống nhất tài nguyên chiến lược, đồng thời phòng ngừa rủi ro liên quan đến chủ quyền, an ninh và lợi ích quốc gia”, đại biểu nhấn mạnh.
Bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ
Để quản lý đất hiếm hiệu quả, ngoài quy định như dự thảo, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị cân nhắc bổ sung rõ cơ chế kiểm soát xuất khẩu và tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước. Điều này nhằm bảo đảm đất hiếm thực sự là tài nguyên chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia, tránh nguy cơ xuất khẩu thô và lệ thuộc công nghệ nước ngoài trong chuỗi giá trị đất hiếm.
Nhấn mạnh việc bổ sung quy định quản lý đất hiếm là tài nguyên chiến lược đặc biệt vào dự thảo luật là bước tiến rất lớn, tuy nhiên, qua nghiên cứu, ông Hùng nhận thấy, chính sách chưa làm rõ cơ chế lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác, chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh công nghệ, năng lực chế biến sâu, trong khi đây là lĩnh vực nhạy cảm có nguy cơ bị thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ nền.
“Vì vậy, tôi đề nghị cân nhắc bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế, nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên - an ninh kinh tế quốc gia - tự chủ công nghiệp đất hiếm”, ông Hùng cho hay.
