Đề xuất một số quy định mới về phân loại đô thị và tiêu chuẩn đơn vị hành chính

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp. (Ảnh: DUY LINH)

Đây là hai nội dung có mối liên hệ chặt chẽ, tác động trực tiếp đến cấu trúc không gian phát triển, tổ chức bộ máy chính quyền địa phương hai cấp và định hướng quản trị quốc gia trong giai đoạn mới.

Đối với nội dung phân loại đô thị, Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, dự thảo Nghị quyết được xây dựng trên cơ sở quán triệt đầy đủ chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 06 của Bộ Chính trị về phát triển đô thị bền vững và các kết luận mới của Trung ương liên quan đến sắp xếp đơn vị hành chính, tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Điểm nhấn quan trọng của dự thảo là việc đổi mới cách tiếp cận trong phân loại đô thị. Thay vì gắn chặt đô thị với một đơn vị hành chính cụ thể như trước đây, dự thảo Nghị quyết xác định đô thị trên cơ sở không gian phát triển, tính chất, chức năng, vai trò và vị trí trong hệ thống đô thị quốc gia, phản ánh đúng thực tiễn đô thị hóa lan tỏa, đa trung tâm và liên kết vùng ngày càng rõ nét.

Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày tờ trình về dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị. (Ảnh: DUY LINH)

Theo đó, hệ thống đô thị quốc gia được sắp xếp lại, rút gọn từ 6 loại xuống còn 4 loại: đô thị đặc biệt, đô thị loại I, loại II và loại III. Việc rút gọn này không chỉ nhằm đơn giản hóa quản lý mà còn thể hiện rõ hơn vai trò, vị trí của từng đô thị trong hệ thống quốc gia và cấp tỉnh. Trong đó, Thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh tiếp tục được xác định là đô thị đặc biệt, còn các thành phố trực thuộc Trung ương được xếp là đô thị loại I.

Cùng với đó, dự thảo Nghị quyết đã tinh gọn hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn phân loại đô thị, tập trung vào ba nhóm tiêu chí lớn: vai trò-vị trí-điều kiện phát triển kinh tế-xã hội; mức độ đô thị hóa; và trình độ phát triển hạ tầng, tổ chức không gian đô thị. Các yêu cầu mới về đô thị xanh, thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu và chuyển đổi số cũng được lồng ghép, nhằm bảo đảm tính cập nhật và phù hợp với xu thế phát triển hiện đại.

Một nội dung đáng chú ý khác là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý đô thị. Theo dự thảo, Bộ Xây dựng thực hiện thẩm quyền công nhận đô thị loại I, trong khi Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được giao công nhận đô thị loại II và loại III trong phạm vi địa phương. Cách tiếp cận này được kỳ vọng sẽ tăng tính chủ động cho địa phương, đồng thời giảm thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản trị đô thị.

Đối với nội dung về tiêu chuẩn đơn vị hành chính, Bộ trưởng Nội vụ Đỗ Thanh Bình nhấn mạnh, sự cần thiết ban hành Nghị quyết xuất phát từ yêu cầu đổi mới tư duy về xây dựng hệ thống đơn vị hành chính theo Kết luận số 212 của Bộ Chính trị, cũng như những biến động lớn về số lượng, quy mô đơn vị hành chính sau đợt sắp xếp năm 2025.

Trong bối cảnh đó, các tiêu chuẩn hiện hành tại Nghị quyết số 1211 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã bộc lộ nhiều điểm không còn phù hợp, cần được điều chỉnh để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.

Bộ trưởng Nội vụ Đỗ Thanh Bình trình bày tờ trình về dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính. (Ảnh: DUY LINH)

Dự thảo Nghị quyết mới gồm 3 chương, 12 điều, đã được chỉnh lý trên cơ sở tiếp thu ý kiến thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp. Một trong những nội dung trọng tâm là xây dựng lại hệ thống tiêu chuẩn đối với các loại đơn vị hành chính, bảo đảm vừa kế thừa quy định hiện hành, vừa có điều chỉnh phù hợp với bối cảnh mới.

Đối với đơn vị hành chính nông thôn, dự thảo tiếp tục giữ các tiêu chuẩn về quy mô dân số và diện tích tự nhiên, đồng thời bổ sung tiêu chuẩn về định hướng phát triển kinh tế-xã hội theo hướng nông thôn hiện đại, văn minh và bền vững.

Đối với đơn vị hành chính đô thị, dự thảo có nhiều điều chỉnh đáng chú ý. Tiêu chuẩn đối với thành phố trực thuộc Trung ương được nâng lên rõ rệt, cả về quy mô dân số, diện tích tự nhiên lẫn yêu cầu về vị trí, chức năng và trình độ phát triển hạ tầng đô thị. Tỷ lệ đô thị hóa tối thiểu được xác định từ 45% trở lên; tỷ lệ phường trên tổng số đơn vị hành chính cấp xã được điều chỉnh theo hướng linh hoạt hơn, phù hợp với thực tiễn sau sắp xếp.

Riêng đối với phường, dự thảo Nghị quyết điều chỉnh mạnh về quy mô dân số, tăng gấp hai đến ba lần so với trước, trong khi vẫn giữ tiêu chuẩn diện tích tự nhiên tối thiểu. Đáng chú ý, dự thảo không quy định phường phải gắn với loại đô thị cụ thể, thể hiện rõ quan điểm “không giới hạn đô thị là một đơn vị hành chính”, phù hợp với định hướng chung của Trung ương.

Bên cạnh đó, dự thảo tiếp tục kế thừa quy định về yếu tố đặc thù đối với các đơn vị hành chính ở miền núi, biên giới, hải đảo, đô thị di sản, trung tâm du lịch quốc gia; đồng thời bổ sung quy định riêng đối với đặc khu, bảo đảm linh hoạt theo chủ trương của cấp có thẩm quyền trong từng giai đoạn.

Về quy trình, dự thảo Nghị quyết quy định cụ thể hơn trách nhiệm lập, thẩm định, thẩm tra đề án; trong đó nhấn mạnh trách nhiệm của các cơ quan trong việc bảo đảm tính chính xác của số liệu và sự tham gia thẩm tra của Ủy ban Pháp luật và Tư pháp trước khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

VĂN TOẢN