Đề xuất Nhà nước độc quyền xây dựng nhà máy điện hạt nhân

Chiều 19-8, tiếp tục phiên họp thứ 36, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Luật Điện lực sửa đổi.

Dự thảo Luật Điện lực sửa đổi gồm 9 chương, 121 điều, có nhiều điểm mới.

Đáng chú ý, dự thảo Luật Điện lực sửa đổi đã đề cập tới phát triển điện hạt nhân. Theo đó, điện hạt nhân là một trong số loại điện năng lượng mới. Nhà nước độc quyền trong đầu tư xây dựng các dự án nhà máy điện loại này, bên cạnh độc quyền về đầu tư nhà máy thủy điện đa mục tiêu và các dự án nguồn, lưới điện khẩn cấp; điều độ hệ thống điện.

Chủ nhiệm Ủy ban KH-CN&MT Lê Quang Huy nêu ý kiến của cơ quan thẩm tra về dự án Luật Điện lực sửa đổi. Ảnh: PHẠM THẮNG

Thẩm tra nội dung này, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (KH-CN&MT) cho rằng Việt Nam có tiềm năng về phát triển điện hạt nhân và trong thời gian qua đã có những chuẩn bị bước đầu cơ bản. Trong bối cảnh thế giới đang quay trở lại đầu tư, phát triển mạnh mẽ điện hạt nhân, việc phát triển nguồn năng lượng này trở nên rất quan trọng.

Mặt khác, điện hạt nhân được xem là một phương án quan trọng để đảm bảo an ninh năng lượng và đạt được mục tiêu net zero vào năm 2050, như cam kết của Chính phủ.

Tuy nhiên, theo Thường trực cơ quan thẩm tra, việc quy định về điện hạt nhân trong dự thảo luật cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, làm rõ các quy định với điện hạt nhân, cũng như nghiên cứu, quy định nguyên tắc trong luật này dẫn chiếu Luật Năng lượng nguyên tử.

Cạnh đó, cần cung cấp căn cứ chính trị, cơ sở khoa học, công nghệ và kỹ thuật để hỗ trợ việc triển khai các dự án điện hạt nhân.

Cơ quan thẩm tra đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo báo cáo cấp có thẩm quyền về mức độ quy định với phát triển điện hạt nhân. Đồng thời, bổ sung các quy định về hỗ trợ, quản lý rủi ro, quy định về an toàn và bảo vệ môi trường liên quan đến việc phát triển và vận hành các nhà máy điện hạt nhân.

Đề xuất Chính phủ có thẩm quyền quyết định cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện

Theo luật hiện hành, Thủ tướng Chính phủ có thẩm quyền quy định cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện. Bộ Công thương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được phân cấp quyết định điều chỉnh.

Tuy nhiên, điện là loại hàng hóa thiết yếu nên việc điều chỉnh giá chịu nhiều sức ép của dư luận và có thể gây ảnh hưởng lớn tới tình hình kinh tế vĩ mô. Cạnh đó, việc điều hành, quyết định điều chỉnh giá điện cần được xem xét, đánh giá tổng thể.

Dự thảo luật sửa đổi đề xuất Chính phủ sẽ là cơ quan có thẩm quyền trong ban hành cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, thay vì Thủ tướng. Cụ thể, Chính phủ ban hành Nghị định về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, trong đó quy định cụ thể thẩm quyền theo từng mức điều chỉnh giá.

Tờ trình Chính phủ cho hay thời gian qua, việc điều chỉnh giá điện được căn cứ trên báo cáo tài chính, dữ liệu chi phí sản xuất kinh doanh điện đã được kiểm toán của các đơn vị điện lực.

Dự thảo lần này đưa ra quy định rút ngắn thời gian giữa các lần điều chỉnh giá từ 6 tháng xuống còn 3 tháng, để giá bán lẻ điện được điều chỉnh kịp biến động thực tế, thông số đầu vào sản xuất điện và bù đắp các chi phí, lợi nhuận hợp lý để bảo toàn vốn kinh doanh của doanh nghiệp.

Ngoài ra, dự luật làm rõ việc Bộ Công thương hướng dẫn phương pháp lập khung giá phát và bán buôn điện (tính toán bình quân khung giá bán buôn điện theo thời gian sử dụng và tính toán bình quân trong chu kỳ tính khung giá). Các hướng dẫn của Bộ này về các loại giá, khung giá điện phù hợp với cấp độ phát triển của thị trường điện lực.

Dự thảo luật cũng bổ sung quy định về phạm vi xây dựng khung giá phát của đơn vị phát điện, giá hợp đồng mua bán điện…

Thẩm tra các nội dung này, Thường trực Ủy ban KH-CN&MT đánh giá các quy định về giá điện tại dự thảo hầu hết đều giao Bộ Công thương xây dựng, thẩm định. Nội dung này đã được quy định tại Luật Điện lực năm 2004.

Tuy nhiên, việc xây dựng, thực hiện giá điện chưa hiệu quả, chưa minh bạch hết các thành phần cấu thành giá. Trong khi đó, đây là một trong những điều kiện tiên quyết để đảm bảo sự công bằng, minh bạch của thị trường điện cạnh tranh.

Từ nhận định trên, Thường trực cơ quan thẩm tra đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung quy định trách nhiệm công khai minh bạch các loại giá (truyền tải điện, phân phối điện, điều độ hệ thống điện và điều hành giao dịch thị trường điện, giá dịch vụ phụ trợ hệ thống điện).

Cơ quan soạn thảo cần rà soát quy định về thẩm quyền, hình thức và phương pháp định giá với giá điện, dịch vụ về điện bảo đảm thống nhất với các quy định tại Luật Giá. Đồng thời, nghiên cứu, xem xét bổ sung cơ chế để cân bằng, bình ổn giá điện (có thể là quỹ hoặc tài khoản cân bằng giá điện).

Ngoài ra, có ý kiến trong cơ quan thẩm tra cho rằng quy định liên quan đến giá điện hiện nay vẫn còn rải rác, trùng lặp, sơ sài và thiếu đồng bộ, không đủ cụ thể và không tương xứng với vai trò quan trọng của giá điện. Do vậy, ý kiến này đề nghị thiết kế nội dung liên quan đến giá điện thành một chương riêng.

Cần rõ lộ trình xóa bỏ bù giá chéo giữa các nhóm khách hàng

Luật Điện lực hiện hành quy định "thực hiện cơ cấu biểu giá bán lẻ điện hợp lý với các nhóm khách hàng". Tuy nhiên, thời gian qua, cơ cấu biểu giá bộc lộ bất cập khi người dân phải bù chéo cho sản xuất. Nói cách khác, người dân phải chi trả giá điện sinh hoạt cao hơn điện bán sản xuất của doanh nghiệp và người dùng nhiều bù cho dùng ít.

Trong khi đó, Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị đưa ra định hướng không thực hiện bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng, vùng miền.

Dự thảo luật sửa đổi lần này quy định chính sách giá điện cần thực hiện cơ cấu biểu giá bán lẻ hợp lý, giảm dần và tiến tới xóa bỏ bù chéo giá điện giữa các nhóm khách hàng không tham gia thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, giữa các vùng miền, phù hợp với cấp độ phát triển của thị trường điện.

Cơ chế giá điện cũng được áp dụng phù với các nhóm khách hàng có mức tiêu thụ điện lớn.

Thẩm tra nội dung này, Ủy ban KH-CN&MT nhận xét giá điện đang chậm được thay đổi, chưa phù hợp cơ chế thị trường. Giá bán lẻ điện chưa phản ánh đủ các chi phí từ sản xuất tới tiêu thụ điện và chưa đưa ra các tín hiệu thu hút đầu tư vào ngành này, cũng như các đối tượng tham gia thị trường điện.

Mặt khác, nhiều dự án điện đầu tư chưa đúng, dẫn đến không đưa vào sử dụng, gây lãng phí lớn cho xã hội.

Đánh giá nội dung về giảm bù chéo giá điện chưa thể hiện cụ thể tại dự thảo luật, Thường trực cơ quan thẩm tra cho rằng dự thảo luật cần có quy định nguyên tắc, lộ trình rõ ràng về xóa bỏ bù giá chéo giữa các nhóm khách hàng, đảm bảo bình đẳng xã hội và đảm bảo nguyên tắc thị trường, khuyến khích tiết kiệm điện trong ngành sản xuất.

Ngoài ra, Thường trực Ủy ban KH-CN&MT cho rằng luật sửa đổi lần này cũng cần bổ sung quy định về giá điện hai thành phần, giá điện nhập khẩu và xuất khẩu.

ĐỨC MINH