Đề xuất phạm nhân được hiến mô, bộ phận cơ thể, lưu trữ trứng, tinh trùng

Sáng 27/10, Quốc hội nghe các Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về 3 dự án: Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú; Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp.

Trình bày Tờ trình, Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình cho biết, quá trình triển khai các Luật hiện hành cho thấy nhiều quy định đã bộc lộ hạn chế, chồng chéo hoặc không còn phù hợp với yêu cầu quản lý nhà nước. Mặt khác, trong bối cảnh thực hiện việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước tỉnh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp theo các nghị quyết của Trung ương, Bộ Chính trị, Quốc hội, trong lực lượng Công an nhân dân không còn tổ chức cấp huyện, dẫn tới yêu cầu phải rà soát, sửa đổi đồng bộ các quy định pháp luật có liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thi hành án hình sự, quản lý tạm giữ, tạm giam, quản lý lý lịch tư pháp.

Theo Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình, dự án Luật thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm khỏi nơi cư trú điều chỉnh về hệ thống tổ chức, mô hình của cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú; chế độ quản lý giam giữ; chế độ của người bị tạm giữ, người bị tạm giam, người bị kết án tử hình đang bị tạm giam; người bị tạm giữ, người bị tạm giam là người dưới 18 tuổi, phụ nữ có thai hoặc nuôi con dưới 36 tháng tuổi; thi hành quyết định cấm đi khỏi nơi cư trú; khiếu nại tố cáo trong quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú; trách nhiệm quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam, cẩm đi khỏi nơi cư trú.

Dự án Luật gồm 12 chương (trong đó bổ sung 01 chương mới), 76 điều, trong đó sửa đổi, bổ sung nội dung 57 điều, xây dựng mới 10 điều, bỏ 08 điều, giữ nguyên 08 điều.

Dự án Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi) cơ bản giữ nguyên phạm vi điều chỉnh so với Luật năm 2019; đồng thời sửa đổi, bổ sung một số quy định nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật và giải quyết những tồn tại, khó khăn trong thực tiễn, đáp ứng yêu cầu công tác thi hành án hình sự trong thời gian tới.

Dự thảo Luật gồm 15 chương với 179 điều, sửa đổi 129/207 điều, bổ sung 10 điều, bỏ 16 điều.

Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp cơ bản giữ nguyên phạm vi điều chỉnh so với Luật năm 2009; đồng thời sửa đổi, bổ sung một số quy định nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật và giải quyết những tồn tại, khó khăn trong thực tiễn, đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước về lý lịch tư pháp trong thời gian tới; chuyển việc thực hiện dịch vụ công cấp Phiểu lý lịch tư pháp từ Bộ Tư pháp sang Bộ Công an.

Dự thảo Luật gồm 03 điều, trong đó Điều 1 sửa đổi, bổ sung 21/57 điều; bổ sung 02 điều mới; bãi bỏ 05/57 điều của Luật Lý lịch tư pháp hiện hành. Điều 2 và Điều 3 quy định về điều khoản thi hành và điều khoản chuyển tiếp.

Trình bày báo cáo tóm tắt thẩm tra các dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, nội dung của các dự thảo Luật đã bám sát và cụ thể hóa chủ trương, đường lối của Đảng, chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 02 cấp; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; cải cách thủ tục hành chính, đẩy mạnh chuyển đổi số, ứng dụng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo trong hoạt động của các cơ quan trong hệ thống chính trị; đồng thời tiếp tục cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp về quyền con người.

Bên cạnh đó, UB đề nghị cơ quan trình dự án trong quá trình tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội để chỉnh lý, hoàn thiện 03 dự thảo Luật cần tiếp tục rà soát, bám sát quy định trong các dự thảo luật có liên quan như Luật Thi hành án dân sự, các luật về tương trợ tư pháp, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 10 luật có liên quan đến an ninh, trật tự... cùng được Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp này và các luật hiện hành khác có liên quan để bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Về dự thảo Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú, UB tán thành với tên gọi, bố cục và nội dung cơ bản của dự thảo Luật như Chính phủ trình. Việc mở rộng phạm vi điều chỉnh so với Luật hiện hành để bổ sung quy định về thi hành biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú là cần thiết nhằm khắc phục những khó khăn, vướng mắc trong công tác thi hành biện pháp này trên thực tế.

Trong quá trình thẩm tra, UB đề nghị tiếp tục làm rõ và chỉnh lý một số nội dung như: Bảo đảm các quyền của người bị tạm giữ, tạm giam; Trách nhiệm của UBND cấp xã trong quản lý, theo dõi người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú (Điều 41); Quyền và nghĩa vụ của người chấp hành biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú; Việc giải quyết trong trường hợp người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú thay đổi nơi cư trú, nơi làm việc; Xử lý trường hợp người chấp hành biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú vi phạm nghĩa vụ; Trách nhiệm thực hiện yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị, quyết định của Viện kiểm sát nhân dân.

Đối với dự thảo Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng đề nghị rà soát, chỉnh lý theo hướng không giao Bộ Công an, Bộ Quốc phòng quy định chi tiết về tổ chức bộ máy của cơ quan được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự để tránh trùng lặp với các luật có liên quan; chỉnh lý quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan quản lý thi hành án hình sự Bộ Công an, Bộ Quốc phòng cho phù hợp với phạm vi thẩm quyền của từng cơ quan.

Đề nghị chỉnh lý quy định về trưng cầu giám định pháp y tâm thần, giám định pháp y đối với phạm nhân theo hướng giao thẩm quyền cho trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu ra quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần, giám định pháp y hoặc giám định y khoa.

Về bổ sung quyền được hiến mô, bộ phận cơ thể; được lưu trữ trứng, tinh trùng, đa số ý kiến trong UB tán thành quy định của dự thảo Luật về quyền của phạm nhân được hiến mô, bộ phận cơ thể; được lưu trữ trứng, tinh trùng nhưng đề nghị chỉ nên cho phép phạm nhân hiến mô, bộ phận cơ thể trong trường hợp nhằm cứu chữa thân nhân của họ, đồng thời kèm theo điều kiện chặt chẽ như: phạm nhân tự nguyện, hoàn toàn không vì mục đích lợi nhuận, tự chịu chi phí, đủ điều kiện về sức khỏe và thời gian chấp hành án phạt tù còn lại phải ngắn (không quá 03 năm)... Có ý kiến đề nghị trước mắt chỉ nên quy định cho phép phạm nhân được lưu trữ trứng, tinh trùng mà chưa nên bổ sung quy định về việc hiến mô, bộ phận cơ thể...

Về dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cho biết, UB cơ bản tán thành với phạm vi và các nội dung sửa đổi, bổ sung Luật Lý lịch tư pháp như Chính phủ trình. Đồng thời, trong quá trình thẩm tra, UB đề nghị tiếp tục nghiên cứu 2 nội dung sau đây:

Về Phiếu lý lịch tư pháp số 1 và Phiếu lý lịch tư pháp số 2 (Điều 41): Một số ý kiến đề nghị cần có đánh giá tác động kỹ lưỡng đối với quy định về việc cơ quan, tổ chức không được yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 (khoản 4 Điều 7) bởi có thể khiến người dân gặp khó khăn khi thực hiện các thủ tục về xin thị thực, xuất cảnh, nhập cư... mà quốc gia sở tại yêu cầu phải cung cấp các thông tin liên quan đến án tích. Ý kiến này đề nghị nghiên cứu, chỉnh lý quy định theo hướng xác định rõ một số trường hợp cụ thể mà cơ quan, tổ chức có thể yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2.

Ý kiến khác cho rằng, quy định của dự thảo Luật vẫn khó có thể khắc phục tình trạng lạm dụng yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 vì nếu các cơ quan, tổ chức, nhất là cơ quan, tổ chức nước ngoài vẫn yêu cầu thì cá nhân vẫn miễn cưỡng phải cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 để có thể hoàn thiện các hồ sơ, thủ tục. Do đó, ý kiến này đề nghị nghiên cứu, bỏ hẳn quy định về việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2, nội dung này chỉ được lưu giữ trong cơ sở dữ liệu và phục vụ việc tra cứu, sử dụng của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền; thông tin về tình trạng án tích của cá nhân đã được thể hiện trên Phiếu lý lịch tư pháp số 1 nên trong trường hợp cần thiết, cá nhân có thể cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 1 cho cơ quan, tổ chức có yêu cầu.

Bên cạnh đó, cũng có ý kiến cho rằng, không chỉ đối với Phiếu lý lịch tư pháp số 2 mà thực tiễn cũng cho thấy đang tồn tại việc lạm dụng đối với yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 1, tạo ra gánh nặng không cần thiết cho cả người dân và cơ quan quản lý nhà nước. Để khắc phục tình trạng này, đề nghị tiếp tục cân nhắc, chỉnh lý quy định về mục đích quản lý lý lịch tư pháp tại khoản 4 Điều 3 của dự thảo Luật cho phù hợp với tình hình thực tiễn và chủ trương cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính; bổ sung vào dự thảo Luật quy định mang tính nguyên tắc về những trường hợp cơ quan, tổ chức được phép yêu cầu cá nhân cung cấp Phiếu lý lịch tư pháp.

Về thủ tục yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp (Điều 45), UB nhận thấy, theo các yêu cầu, chỉ đạo mới đây về phát triển, thúc đẩy giải pháp công nghệ, chuyển đổi số liên quan đến các dịch vụ công trực tuyến thiết yếu đã cung cấp trực tuyến toàn trình (trong đó có dịch vụ công về cấp Phiếu lý lịch tư pháp) thì cơ quan tiếp nhận hồ sơ không thu thành phần hồ sơ giấy.

Do đó, đề nghị tiếp tục rà soát, đề xuất việc chỉnh lý các quy định về trình tự, thủ tục cũng như hồ sơ yêu cầu cấp Phiếu lý lịch tư pháp trong dự thảo Luật để bảo đảm thực hiện đúng yêu cầu, chỉ đạo của cấp có thẩm quyền...

Thiên Tuấn