Đề xuất quy định 3 tuyến bảo vệ độc lập trong hệ thống kiểm soát nội bộ ngân hàng

Theo Báo cáo thuyết minh của NHNN, các quy định mới được xây dựng dựa trên cơ sở pháp lý là Luật Các tổ chức tín dụng năm 2024 và Nghị định 26/2025/NĐ-CP của Chính phủ về chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của NHNN. Luật mới có nhiều thay đổi tại Điều 57 và Điều 58 liên quan đến hệ thống KSNB và kiểm toán nội bộ, khiến Thông tư 13 hiện hành không còn phù hợp.

Ngoài ra, trong quá trình thực thi, NHNN cũng ghi nhận một số vướng mắc từ các ngân hàng thương mại (NHTM) và chi nhánh ngân hàng nước ngoài về quy trình kiểm soát, quản lý rủi ro và kiểm toán nội bộ. Trên cơ sở đó, Dự thảo Thông tư được xây dựng theo hướng cập nhật chuẩn mực Basel mới, đồng thời bổ sung các nội dung còn thiếu như quản lý rủi ro mô hình, yêu cầu về dữ liệu rủi ro, kiểm tra sức chịu đựng và hướng dẫn đo lường rủi ro lãi suất trên sổ ngân hàng.

Theo NHNN, đây không chỉ là sửa đổi kỹ thuật mà là điều chỉnh căn bản về cấu trúc và phương pháp tiếp cận, nhằm tiệm cận thông lệ quốc tế, tăng tính minh bạch và bảo đảm an toàn cho hoạt động của hệ thống ngân hàng.

Lấy ý kiến đối với Dự thảo Thông tư mới quy định về hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) của ngân hàng thương mại và chi nhánh ngân hàng nước ngoài

Một trong những điểm nổi bật của Dự thảo là quy định cụ thể ba tuyến bảo vệ độc lập trong hệ thống KSNB.

Cụ thể, tuyến bảo vệ thứ nhất là các bộ phận tạo ra rủi ro gồm bộ phận tạo ra doanh thu, thực hiện các quyết định có rủi ro, thực hiện phân bổ hạn mức ro theo từng động kinh doanh, hoạt động nghiệp vụ cụ thể; bộ phận xây dựng, triển khai, sử dụng mô hình và các bộ phận tạo ra rủi ro khác. Tuyến bảo vệ thứ nhất có chức năng nhận dạng, thực hiện các biện pháp kiểm soát, theo dõi, giảm thiểu rủi ro;

Tuyến bảo vệ thứ hai gồm tối thiểu Bộ phận tuân thủ và Bộ phận quản lý rủi ro. Tuyến bảo vệ thứ hai có chức năng xây dựng chính sách quản lý rủi ro, quy định nội bộ về quản trị rủi ro; đo lường, theo dõi rủi ro toàn ngân hàng và tuân thủ quy định pháp luật; chức năng kiểm định mô hình;

Tuyến bảo vệ thứ ba có chức năng kiểm toán nội bộ do bộ phận kiểm toán nội bộ thực hiện theo quy định tại Luật các tổ chức tín dụng và Thông tư này.

Dự thảo cũng nhấn mạnh vai trò của văn hóa kiểm soát, coi đây là nền tảng cho mọi hoạt động quản trị trong ngân hàng. Văn hóa này được hình thành thông qua các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, quy định nội bộ, cơ chế khen thưởng - kỷ luật, qua đó khuyến khích từng cá nhân chủ động nhận diện và kiểm soát rủi ro trong công việc.

Bên cạnh đó, NHNN yêu cầu các ngân hàng thiết lập cơ chế trao đổi thông tin minh bạch và đa chiều, giúp mọi cấp độ quản lý nắm bắt kịp thời tình hình rủi ro, vi phạm hoặc các sự cố gian lận. Nguyên tắc “rủi ro càng cao, tần suất trao đổi thông tin càng lớn” được đưa vào như một yêu cầu bắt buộc đối với hệ thống quản trị nội bộ.

Dự thảo Thông tư mới mở rộng phạm vi định nghĩa và nội hàm của các loại rủi ro, bao gồm rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động, rủi ro thanh khoản, rủi ro tập trung và rủi ro lãi suất trên sổ ngân hàng.

Đặc biệt, rủi ro lãi suất trên sổ ngân hàng được chi tiết hóa thành ba nhóm: Rủi ro chênh lệch (Gap risk), phát sinh do lệch kỳ hạn giữa tài sản và nợ phải trả; Rủi ro cơ sở (Basis risk), do chênh lệch giữa các mức lãi suất định giá; Rủi ro quyền chọn (Option risk), xuất phát từ yếu tố hành vi của khách hàng hoặc đặc tính của sản phẩm.

Đây là những điểm mới được xây dựng trên cơ sở hướng dẫn của Ủy ban Basel, góp phần hoàn thiện hệ thống quản lý rủi ro theo chuẩn quốc tế. Ngoài ra, dự thảo Thông tư cũng bổ sung các khái niệm mới như rủi ro mô hình, kiểm tra sức chịu đựng (stress testing) và vốn kinh tế, giúp ngân hàng có công cụ dự báo và ứng phó tốt hơn trong các kịch bản biến động thị trường.

Đáng chú ý, NHNN yêu cầu các tổ chức tín dụng báo cáo định kỳ hằng năm về kết quả kiểm soát nội bộ, quản lý rủi ro, đánh giá mức đủ vốn và kiểm toán nội bộ, đồng thời lưu trữ hồ sơ đầy đủ để phục vụ công tác thanh tra, giám sát.

Theo đánh giá của cơ quan soạn thảo, việc ban hành Thông tư mới không chỉ nhằm nâng cao năng lực tự kiểm soát và quản trị rủi ro của các NHTM, mà còn hướng đến mục tiêu xây dựng hệ thống ngân hàng an toàn, lành mạnh, hoạt động minh bạch và bền vững.

Hồng Sơn