Đêm 'Domovoi' mừng năm mới ở Bắc Ossetia

Bà Anyuta Ramonovna, người làng Dur-Dur, CH Bắc Ossetia-Alania, kể về cách làm bánh nướng đặc trưng Ossetia.

Domovoi thường trú ngụ trong lò sưởi, xó bếp hay góc nhà. Và mỗi dịp năm mới về, nhà nhà, người người ở Cộng hòa Bắc Ossetia-Alania (trong thành phần Liên bang Nga), lại tổ chức “Đêm Domovoi”, để cảm ơn vị thần bảo trợ của gia đình.

Đây cũng là tập tục đón năm mới duy nhất có ở CH Bắc Ossetia-Alania. Ngày lễ này thường được tổ chức vào thứ ba đầu tiên của năm mới, và diễn ra trước Năm mới cũ, còn gọi là Tết cũ. Theo lịch âm là vào đêm 13, rạng sáng 14-1 hàng năm. Năm nay, Đêm Domovoi rơi vào thứ ba, ngày 7-1. Người Bắc Ossetia tin rằng, để gia đình được sống trong hạnh phúc và thịnh vượng, cần phải tranh thủ sự bảo trợ của Domovoi. Chính vì thế, tập tục cảm ơn Domovoi vào dịp trước Năm mới cũ đã được gìn giữ và lưu truyền cho đến ngày nay.

Thực đơn bữa tiệc cảm ơn Domovoi khá đơn giản, gồm có ba chiếc bánh nướng kiểu Ossetia, với ba loại nhân khác nhau là thịt, rau và pho-mát. Đồ uống trong bữa tiệc chỉ có thể là sữa, nước hoa quả hoặc bia không độ. Và đặc biệt món không thể thiếu trong thực đơn thết đãi Domovoi là gà đen luộc. Cũng giống như người Việt không thể không có cá chép để ông Táo về trời vậy.

Bà Anyuta Ramonovna, người làng Dur-Dur (theo tiếng Ossetia có nghĩa là Đá trên đá), ngôi làng cuối cùng ở CH Bắc Ossetia-Alania, nằm sát dãy núi Kavkaz, vừa thoăn thoắt đôi tay nặn bánh vừa giải thích rằng: “Bao giờ cũng phải nướng đủ ba chiếc bánh. Chúng tượng trưng cho Đất, Nước và Mặt trời, - những thứ này làm nên cuộc sống”. Bà còn nói thêm rằng nếu làm bánh cúng người chết thì chỉ cần hai chiếc, vì họ không còn nhìn thấy ánh Mặt trời, và sẽ không cần chiếc bánh tượng trưng cho Mặt trời nữa.

Bữa tiệc thết đãi Domovoi phải làm vào đêm tối, tốt nhất là lúc nửa đêm. Theo phong tục, khi bàn tiệc được dọn ra, người chủ gia đình, cũng là người già nhất trong nhà ngồi ở đầu bàn, người già thứ hai ngồi bên tay phải chủ nhà, người già thứ ba bên tay trái, và cứ thế lần lượt đến cuối bàn. Tuy nhiên, số người ngồi quanh bàn tiệc bao giờ cũng phải là số lẻ.

Khai tiệc, chủ nhà cùng hai người nữa đứng lên, họ lần lượt cầu nguyện, cảm ơn Domovoi đã hộ mệnh gia đình họ trong suốt năm qua, cầu mong vị thần tài đừng để họ mắc sai lầm, bảo vệ họ khỏi bất hạnh, tiếp tục giúp đỡ họ gặp nhiều may mắn, hạnh phúc và an lành trong năm mới. Trong lời cầu nguyện bằng tiếng Ossetia, gia chủ nhất định phải mời Domovoi lấy đi tất cả thức ăn, vật phẩm bày trên bàn tiệc, đồng thời không quên nói rõ rằng: “Đó không phải là những món quà cuối cùng dành cho Domovoi”. Sau đó, họ tắt hết đèn và cả nhà đi ra ngoài.

Theo quan niệm của người Bắc Ossetia, vì Domovoi hay xấu hổ, bởi vậy, cần phải tắt đèn và đi ra ngoài, để Domovoi được tự nhiên, lúc la lúc lắc chui ra khỏi lò sưởi, góc nhà, xó bếp, chạy quanh bàn ăn và thưởng thức đồ ăn do gia chủ thết đãi. Cũng chính vì quan niệm này, mà món gà luộc nhất thiết phải là gà đen, tượng trưng cho bóng đêm và không thể nhìn thấy. Sau ít phút, áng chừng Domovoi đã ăn xong, cả nhà quay trở lại và phải đi giật lùi vào bàn tiệc. Điều đặc biệt của Đêm Domovoi là không cho phép người ngoài tham gia bữa tiệc gia đình và dù nhà đông hay ít người, thì món gà đen cũng như nước luộc gà đều phải được ăn hết. Người Ossetia cho rằng Domovoi hay xấu hổ, và sẽ bỏ đi mất nếu bị người lạ nhìn thấy, nên bữa tiệc Đêm Domovoi ở mỗi gia đình không bao giờ có người ngoài tham dự. Bữa tiệc thết đãi Domovoi cũng vì thế mà không bao giờ được ghi lại bằng hình ảnh, và người ta chỉ có thể kể cho nhau nghe về tuần tự của nghi lễ này.

Ngoài ý nghĩa cảm ơn Domovoi - vị thần bảo trợ, Đêm Domovoi từ thuở xa xưa cũng đồng nghĩa là Đêm của Quỷ dữ. Theo truyền thuyết của người Bắc Ossetia, khi xưa con người và ác quỷ sống cùng nhau, và sự thù địch đã nảy sinh. Domovoi đã đánh nhau với quỷ dữ và đuổi được chúng ra khỏi nhà. Tuy nhiên nỗi sợ hãi vẫn còn ở lại, bởi vậy gia chủ cảm ơn Domovoi, thì cũng cần phải “úy lạo” quỷ dữ. Người ta phải giết thịt một con cừu, con dê, hoặc một con gà trống tùy theo gia cảnh và điều kiện mỗi nhà. Thậm chí, hủ tục còn kể lại rằng người ta phải hiến tế cả trẻ con thì quỷ dữ mới để yên. Cùng với thời gian, những hủ tục như vậy đã được xóa bỏ.

Ngày nay, dù có tin vào người bảo trợ bí ẩn của ngôi nhà hay không, dù mỗi người, mỗi nhà có thể đón Năm mới theo cách riêng, song tập tục thết đãi Domovoi thì không nhà nào bỏ. Người ta cũng nghiệm ra rằng, Đêm Domovoi bao giờ cũng rơi vào dịp trăng tròn. Và đây là dịp để người ta nghĩ về cái thiện và cái ác. Domovoi tượng trưng cho “cái thiện” đã luôn chiến thắng và ở lại với mỗi gia đình, dù cho “cái ác” vẫn luôn rình rập, đòi hỏi mỗi người phải không ngừng đấu tranh, đánh đuổi.

Bữa tiệc đón Năm mới của người Bắc Ossetia-Alania khá đơn giản, với hai món không thể thiếu là 3 chiếc bánh nướng và thịt gà.

Gia đình ông bà Anyuta Ramonovna đang cầu nguyện trong bữa tiệc mừng Năm mới.

Một góc ngôi làng Dur-Dur, nằm dưới chân dãy Kavkaz hùng vĩ.

QUẾ ANH

Phóng viên Báo Nhân Dân thường trú tại LB Nga