Đền Bạch Y Công chúa: Bình yên giữa tán cây rừng
Giữa tán cây rừng bình yên, ngôi đền thiêng thờ Bạch Y Công chúa ẩn mình như một chứng nhân của thời gian. Nơi đây vẫn còn lưu giữ bốn sắc phong quý từ triều Nguyễn, minh chứng cho sự hiện diện lâu đời của tín ngưỡng thờ Chúa Thượng Ngàn, một tập tục thờ cúng lâu đời của cư dân Mường - Việt.
Đền thờ Bạch Y Công chúa xưa thuộc xã Hạ Bồng, châu Như Xuân, nay là làng Phú Sơn, xã Mậu Lâm, tỉnh Thanh Hóa. Người dân địa phương còn gọi ngôi đền này là đền Chúa Thượng Ngàn, bởi vì Bạch Y Công chúa được thờ ở đây chính là sự phân thể của Chúa Thượng Ngàn. Ngoài ra, đền còn một tên gọi khác nữa là Đền Hạ Bồng, gắn với tên vùng đất vốn được người Mường khai phá từ thế kỷ thứ XIX.
Theo thăng trầm thời gian, Đền thờ Bạch Y Công chúa trước đây mà cư dân Hạ Bồng xây dựng đã bị hủy hoại gần hết, những dấu tích còn lại chỉ là nền móng ngôi đền cũ và bốn đạo sắc phong của các triều đại ban cho chứng tỏ sự tồn tại của ngôi đền trong đời sống của cư dân vùng đất cửa rừng Phú Sơn xưa.
Đền thờ Bạch Y Công chúa ngày nay mới được nhân dân tôn tạo lại trên nền Hậu cung cũ. Kiến trúc đền làm theo kiểu chữ Đinh gồm có Hậu cung và Tiền đường, mái lợp ngói mũi, trên đỉnh nóc đắp rồng chầu mặt nguyệt, một kiến trúc truyền thống của cư dân Việt - Mường.
Việc bài trí thờ cúng trong đền cũng gợi nhớ tới ngôi đền xưa, nơi thờ Tứ phủ công đồng, là hệ thống sáng tạo ra vũ trụ, trong đó vị chủ thần chính là Bạch Y Công chúa, một phân thể của chúa Thượng Ngàn, người cai quản tám mươi mốt cửa rừng trong cõi Nam giao, vị tối tú tối linh tôn thần đã được sắc phong của các triều đại.
Không chỉ là một di sản văn hóa, tín ngưỡng quan trọng của người dân xã Mậu Lâm và vùng phụ cận, đền thờ Bạch y công chúa còn là điểm đến tâm linh của du khách thập phương trong hành trình hành hương cầu mong quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, đời sống ấm no, hạnh phúc.
