Đèn ông sao: Từ chiếc đèn thủ công đến văn hóa truyền thống Việt Nam

Đèn ông sao rực rỡ sắc màu Trung thu trên phố Hàng Mã. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Đèn Ông Sao Trong Tết Trung thu là biểu tượng mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống, không chỉ gắn liền với tuổi thơ của biết bao thế hệ người Việt mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, tinh thần sâu sắc. Mỗi dịp Tết Trung thu đến, những chiếc đèn ông sao lại rực rỡ thắp sáng khắp các con đường, góc phố, mang theo niềm vui, tiếng cười và sự đoàn viên. Nhưng ít ai biết rằng, đằng sau ánh sáng lung linh ấy là cả một câu chuyện lịch sử dài và ý nghĩa.

Nguồn gốc và lịch sử của Đèn ông sao

Đèn ông sao trong văn hóa Việt Nam, hay còn gọi là “đèn lồng ngôi sao”, đã tồn tại trong văn hóa của người Việt từ hàng trăm năm trước. Được làm thủ công từ tre và giấy kiếng, đèn ông sao là sản phẩm của sự khéo léo và tâm huyết của người thợ làm đèn. Theo các ghi chép lịch sử, đèn ông sao xuất hiện lần đầu vào thời kỳ phong kiến, khi Tết Trung thu bắt đầu được coi là một ngày lễ quan trọng để cầu nguyện cho mùa màng bội thu và gia đình hạnh phúc.

Thời gian đầu, đèn ông sao chủ yếu được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo và các cuộc diễu hành. Trải qua nhiều thế kỷ, chiếc đèn này đã dần trở thành một phần không thể thiếu trong dịp Trung thu, đặc biệt là trong ký ức của trẻ em Việt Nam. Đèn ông sao không chỉ là món đồ chơi mà còn là biểu tượng của ánh sáng, sự ấm áp và hy vọng.

Những chiếc Đèn ông sao được tạo ra từ những bàn tay khéo léo

Khác với nhiều loại đèn đồ chơi khác, để tạo nên một chiếc đèn ông sao hoàn chỉnh, người thợ cần trải qua nhiều công đoạn thủ công tỉ mỉ. Trước hết là chọn nguyên liệu. Tre được chọn làm khung đèn phải là loại tre già, chắc chắn nhưng vẫn đủ mềm để dễ uốn cong thành hình ngôi sao. Giấy kiếng được sử dụng để bọc khung tre, với màu sắc thường là đỏ, vàng, xanh lá, và trắng, tượng trưng cho ngũ hành trong văn hóa Á Đông.

Sau khi khung tre được uốn thành hình ngôi sao, các thanh tre nhỏ được gắn kết lại với nhau bằng dây hoặc chỉ, tạo thành một kết cấu vững chắc. Tiếp đến là công đoạn dán giấy kiếng lên khung. Đây là phần việc đòi hỏi sự khéo léo để giấy kiếng không bị rách, tạo nên những mặt phẳng mịn màng và căng bóng. Cuối cùng, đèn ông sao sẽ được trang trí thêm bằng các họa tiết, tua rua, và được lắp một cây nến hoặc đèn LED nhỏ bên trong để chiếu sáng.

Ý nghĩa văn hóa và tâm linh của Đèn ông sao

Đèn ông sao không chỉ đơn thuần là một món đồ chơi hay vật trang trí. Trong tâm thức người Việt, nó còn mang những ý nghĩa văn hóa và tâm linh sâu sắc. Ngôi sao năm cánh của chiếc đèn tượng trưng cho sự hòa hợp của ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ, biểu thị cho sự cân bằng và hài hòa trong vũ trụ. Màu sắc rực rỡ của đèn ông sao còn gợi nhắc đến sự tươi vui, may mắn và những điều tốt lành trong cuộc sống.

Trong các lễ hội Trung thu, đèn ông sao thường được trẻ em rước đèn, hát ca và chơi đùa dưới ánh trăng rằm. Đây là một phần của truyền thống cầu mong sự bảo hộ từ các vị thần linh, mong cho cuộc sống bình yên, mùa màng bội thu và gia đình êm ấm. Đèn ông sao cũng được xem như một lời nhắc nhở về lòng biết ơn, sự tôn kính đối với tổ tiên và các vị thần.

Đèn ông sao thường được trẻ em rước đèn, hát ca và chơi đùa dưới ánh trăng rằm. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Sức sống của Đèn ông sao trong Tết Trung thu hiện đại

Mặc dù xã hội ngày nay đã có nhiều thay đổi, mỗi dịp Tết Trung thu đến gần, xuất hiện thêm nhiều loại đèn lồng trang trí đa dạng, độc đáo làm từ nhiều chất liệu khác nhau, song đèn ông sao vẫn giữ được vị trí đặc biệt trong Tết Trung thu của người Việt, tạo nên sự đặc trưng khó lòng thay thế. Quả thực, những chiếc đèn ông sao truyền thống, làm từ tre và giấy kiếng, vẫn luôn là biểu tượng không thể thay thế, gắn liền với ký ức tuổi thơ của biết bao thế hệ.

Bên cạnh đó, các chương trình tổ chức Tết Trung thu ở trường học, khu dân cư, hay các tổ chức văn hóa cũng thường lồng ghép các hoạt động làm đèn ông sao, nhằm giữ gìn và truyền bá giá trị văn hóa này đến với thế hệ trẻ. Đây cũng là cách để mỗi người, dù ở thành thị hay nông thôn, đều có thể cảm nhận được không khí ấm áp, đầy màu sắc của Tết Trung thu truyền thống.

Đèn ông sao trong Tết Trung thu không chỉ là một phần của Tết Trung thu mà còn là biểu tượng của văn hóa Việt Nam. Nó thể hiện tình yêu thương, sự đoàn kết và lòng biết ơn đối với tổ tiên. Qua những chiếc đèn ông sao, chúng ta thấy được sự kết nối giữa các thế hệ, giữa quá khứ và hiện tại. Những giá trị này không chỉ tồn tại trong ngày Tết Trung thu mà còn thấm sâu vào đời sống hằng ngày của người Việt.

Một số điểm tham quan và trải nghiệm làng nghề làm đèn ông sao

Làng cổ Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội):Nơi đây nổi tiếng với các nghề thủ công truyền thống, trong đó có làm đồ chơi Trung thu bằng mây tre đan. Du khách có thể tìm hiểu về quy trình làm đèn Trung thu.

Trung tâm Giao lưu Văn hóa Phố cổ Hà Nội (50 phố Đào Duy Từ):Đây là không gian thường tổ chức các workshop trải nghiệm làm đèn ông sao, giúp du khách hiểu thêm về nghề thủ công truyền thống này.

Là một trung tâm nghiên cứu và phát triển sản phẩm làng nghề, nơi trưng bày và giới thiệu nhiều sản phẩm đồ chơi Trung thu truyền thống, bao gồm đèn ông sao.

Ngoài ra, các làng nghề ở các tỉnh lân cận như làng Báo Đáp (Nam Định cũ), nơi được xem là làng nghề làm đèn ông sao lớn nhất miền Bắc, hay Làng Ông Hảo (Hưng Yên) được coi là cái nôi của nghề làm đồ Trung thu truyền thống, nhất là đèn ông sao./.

Vietnam+