Di sản văn hóa Chăm trong phát triển du lịch ở Khánh Hòa

Thiếu nữ Chăm biểu diễn múa truyền thống.

Nghị quyết số 01-NQ/TU ngày 14/7/2025 của Tỉnh ủy Khánh Hòa về tăng trưởng kinh tế hai con số giai đoạn 2025-2030, xác định du lịch-dịch vụ là một trong bốn trụ cột phát triển chính.

Tỉnh đặt mục tiêu, đến năm 2030, đón 20,5 triệu lượt khách trong nước và quốc tế; du lịch đóng góp 15% GRDP và 20% tổng thu ngân sách địa phương.du lịch-dịch vụ

Kho tàng di sản văn hóa chăm đặc sắc

Khánh Hòa là vùng đất hội tụ nhiều sự khác biệt, là nơi giao thoa lâu đời của nhiều nền văn hóa đặc sắc từ miền núi, đồng bằng đến biển, đảo… giữa các dân tộc Chăm, Raglai, Kinh..., tạo nên một kho tàng di sản văn hóa phong phú, đa sắc màu.

Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Khánh Hòa Nguyễn Văn Hòa cho biết: Tỉnh có 257 di sản văn hóa được xếp hạng, trong đó, có ba di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh là nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ; nghệ thuật bài chòi và nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm.

Cùng với đó, có ba di tích quốc gia đặc biệt là tháp Bà Ponagar, tháp Po Klong Garai và tháp Hòa Lai; năm bảo vật quốc gia; 33 di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh xếp hạng cấp quốc gia…

Những công trình kiến trúc đền tháp cổ xưa còn nguyên vẹn; các lễ hội Katê; lễ vía Bà… có giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đặc sắc, góp phần cho kho tàng di sản văn hóa Chăm nói riêng và văn hóa dân tộc Việt Nam nói chung rất đa dạng, hấp dẫn nhiều nhà nghiên cứu, hàng triệu lượt du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm.

Tháng 6/2017, Lễ hội Katê được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Tháng 7/2025, tháp Bà Ponagar đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt; Lễ hội tháp Bà Ponagar cũng được vinh danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, đây là sự ghi nhận, khẳng định những giá trị kiến trúc, nghệ thuật của nền văn hóa Chăm cổ xưa độc đáo gắn liền với chiều sâu đời sống tâm linh của các dân tộc anh em tỉnh Khánh Hòa.

Nay, các lễ hội lớn hằng năm, như: Lễ hội Katê, tổ chức trên tháp Po Klong Garai, phường Đô Vinh, tưởng nhớ vị vua có nhiều công lao trong khẩn hoang đồng ruộng, dẫn thủy nhập điền, chăm lo nâng cao đời sống người dân; Lễ vía Bà tại tháp Bà Ponagar, tọa lạc bên bờ sông Cái và vịnh Nha Trang, tưởng nhớ Thánh mẫu Thiên Y Ana, người được dân gian tôn vinh là Mẹ xứ sở của người Chăm… không còn là lễ hội riêng của cộng đồng Chăm mà đã trở thành ngày chung vui của các dân tộc anh em.

Dưới chân tháp, mọi người tham dự lễ hội đều thể hiện sự tôn kính, lòng biết ơn các vị thần linh; cùng cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, mọi người được mạnh khỏe, bình yên, ấm no, không khí rất trang trọng.

Sau nghi lễ tại các đền tháp là phần hội của làng và gia đình với nhiều hoạt động văn nghệ, thể thao sôi động, đậm đà bản sắc văn hóa Chăm, hấp dẫn hàng triệu du khách thập phương đến chung vui, cùng chiêm ngưỡng các thiếu nữ Chăm mặc trang phục truyền thống thướt tha, uyển chuyển với điệu múa dân gian cùng hòa quyện theo điệu nhạc truyền thống vang lên từ các nhạc cụ trống ghi năng, trống paranưng, kèn saranai… mấy ngày liền mới dứt.

Chị Trần Thị Ngọc Luyến, du khách đến từ tỉnh Đồng Nai bộc bạch: “Hơn 10 năm qua, tôi đều đến Khánh Hòa vào dịp địa phương tổ chức lễ hội Katê; lễ vía Bà... Tôi rất thích phong cảnh đẹp, sự hiếu khách và thân thiện của người dân nơi đây. Kiến trúc tháp Po Klong Garai, tháp Bà trống ghi năng, các đền tháp Chăm cổ kính được xây dựng rất độc đáo, tuy đã tồn tại hàng trăm năm nhưng vẫn giữ được hình dáng, màu sắc gần như nguyên vẹn, tôi rất ấn tượng”.

Nhiều dư địa để phát triển du lịch

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa Nguyễn Long Biên cho biết: “Tỉnh đã phê duyệt đề án bảo tồn và phát huy giá trị Lễ hội Katê của đồng bào Chăm giai đoạn 2025-2030, vốn đầu tư hơn 10 tỷ đồng, để bảo tồn các nghi thức, nghi lễ, nghệ thuật trình diễn,… gắn liền với lễ hội; đồng thời, hỗ trợ duy trì hoạt động các làng nghề truyền thống phục vụ lễ hội; lồng ghép nội dung lễ hội vào chương trình học đường và hoạt động du lịch… nhằm tiếp tục phát huy các giá trị di sản văn hóa, phục vụ tốt nhu cầu phát triển du lịch, góp phần cho địa phương đạt tăng trưởng nhanh, bền vững”.

Những năm qua, làng nghề gốm truyền thống Bàu Trúc, xã Ninh Phước luôn tiếp đón từ 500-700 lượt khách/ngày; vào dịp hè và các ngày lễ, lượng khách tăng gấp 2-3 lần, qua đó, phát triển du lịch gắn với bảo tồn làng nghề truyền thống của đồng bào Chăm ngày càng tốt hơn.

Ông Phú Hữu Minh Thuận, Giám đốc Hợp tác xã Gốm Chăm Bàu Trúc phấn khởi nói: “Năm 2022, Di sản nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, không chỉ là niềm tự hào lớn, mà còn là động lực để người dân sáng tạo nhiều hơn nữa, chế tác sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng trong và ngoài nước. Hiện, thu nhập của người lao động trong làng nghề từ 6-8 triệu đồng/người/tháng, đời sống người dân được cải thiện nhiều”.

Có thể nói, trong suốt chiều dài lịch sử, các dân tộc anh em ở Khánh Hòa đã cùng nhau tạo dựng nên những giá trị văn hóa mang đậm bản sắc, giàu giá trị nhân văn, để đến hôm nay, văn hóa trở thành một nguồn tài sản vô giá, là nguồn động lực, thành tố không thể thiếu cho sự phát triển bền vững của tỉnh.

Với không gian trải dài theo hướng bắc-nam từ vùng biển Đại Lãnh đến tận Cà Ná, trải rộng từ Biển Đông đến giáp vùng rừng núi Tây Nguyên; với hệ thống các di tích đã được thống kê, xếp hạng mang nét đặc trưng, tiêu biểu, nổi bật về văn hóa, lịch sử, khoa học, kiến trúc, nghệ thuật, mỹ thuật, đã mở ra nhiều dư địa phát triển du lịch cho Khánh Hòa. Tin rằng, Khánh Hòa sẽ sớm vươn lên vị thế mới, trở thành vùng đất nổi bật của khu vực Nam Trung Bộ.

NGUYỄN TRUNG