Di sản văn hóa thế giới Hoàng thành Thăng Long: Phòng học mở giữa lòng Thủ đô

Học sinh trải nghiệm làm quạt giấy tại Hoàng thành Thăng Long.

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, hoạt động giáo dục trải nghiệm ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh.

Thay vì tiếp thu kiến thức một cách thụ động qua sách vở, giáo dục trải nghiệm tạo cơ hội cho học sinh được trực tiếp tham gia vào các hoạt động thực tế, khám phá, tương tác và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề cụ thể.

“Lớp học không tường”

Trong hành trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, khái niệm “giáo dục trải nghiệm” đang từng bước khẳng định vai trò thiết yếu, là chìa khóa phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất cho học sinh thế kỷ 21. Không còn bó hẹp trong những bài giảng một chiều, học sinh ngày nay cần được học bằng chính sự khám phá, tương tác, hành động - và đặc biệt, bằng chính trải nghiệm của bản thân.

Trong bối cảnh ấy, Hà Nội - Thủ đô ngàn năm văn hiến - nổi lên như một kho tàng di sản văn hóa vô giá, nơi ẩn chứa tiềm năng to lớn để trở thành những “phòng học không tường” sinh động và đầy cuốn hút.

Một trong những biểu tượng văn hóa nổi bật nhất của Hà Nội là Khu di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long, nơi ghi dấu suốt hơn 13 thế kỷ lịch sử hào hùng của dân tộc Việt Nam.

Không chỉ là di tích mang giá trị kiến trúc, lịch sử và nghệ thuật đặc sắc, Hoàng thành Thăng Long còn đang từng bước trở thành địa chỉ đỏ của giáo dục trải nghiệm cho học sinh các cấp học trên địa bàn Thủ đô - đặc biệt là tại Trường Liên cấp THCS, Tiểu học Tư thục Ngôi Sao Hà Nội, nơi luôn tiên phong trong việc đổi mới phương pháp dạy học gắn với thực tiễn cuộc sống.

Học sinh nghe giới thiệu về các hiện vật tại khu trưng bày.

“Chạm” vào lịch sử

Không giống như những giờ học trên lớp, việc đặt chân đến không gian linh thiêng của Hoàng thành Thăng Long mang lại cho học sinh cảm giác như được “xuyên không” về quá khứ. Tại đây, các em không chỉ được tận mắt nhìn thấy những dấu tích của nền móng điện Kính Thiên, khu khảo cổ 18 Hoàng Diệu hay những hiện vật gốm, ngói được khai quật - mà còn được lắng nghe những câu chuyện sinh động về các triều đại phong kiến Việt Nam, về truyền thống giữ nước và dựng nước hào hùng của cha ông.

Thông qua các hoạt động giáo dục được thiết kế đặc biệt như: Lễ Tiến lịch, lễ Dựng cây nêu ngày Tết, lễ Đổi gác tại cổng Đoan Môn, các trò chơi dân gian, trải nghiệm làm quạt giấy hay đồ chơi Trung thu truyền thống... học sinh được hóa thân thành những nhà khảo cổ, nghệ nhân hay công dân thời cổ, từ đó tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, trực quan và đầy hứng thú.

Đại diện các tập thể lớp của Trường Liên cấp THCS, Tiểu học Tư thục Ngôi Sao Hà Nội nhận cờ lệnh tại Điện Kính Thiên.

Nơi kiến thức liên môn và kỹ năng sống hội tụ

Không chỉ dừng lại ở việc truyền tải kiến thức lịch sử, các hoạt động giáo dục trải nghiệm tại Hoàng thành Thăng Long còn tạo điều kiện để học sinh phát triển tư duy liên môn.

Khi tìm hiểu kiến trúc thành cổ, học sinh vận dụng kiến thức toán học để đo lường kích thước, áp dụng mỹ thuật để phân tích họa tiết, thậm chí liên hệ văn học và địa lý để hiểu rõ hơn về bối cảnh văn hóa - xã hội thời kỳ đó. Điều này giúp kiến thức các môn học trở nên gắn kết, có chiều sâu và gần gũi hơn với đời sống.

Song song với đó, trải nghiệm tại di sản còn là cơ hội quý báu để học sinh rèn luyện kỹ năng mềm: Từ khả năng quan sát, tư duy phản biện, đến kỹ năng làm việc nhóm, giao tiếp và giải quyết vấn đề. Những kỹ năng này, trong thời đại hội nhập, chính là hành trang không thể thiếu cho các công dân toàn cầu tương lai.

Học sinh trải nghiệm làm đồ chơi Trung thu truyền thống tại Hoàng thành Thăng Long.

Nuôi dưỡng tình yêu Tổ quốc và ý thức bảo tồn văn hóa

Học sinh chỉ thực sự yêu quý và tự hào về văn hóa dân tộc khi các em được chạm vào và sống cùng những giá trị ấy. Qua mỗi câu chuyện về lịch sử dựng nước, mỗi nghi lễ cổ truyền hay mỗi hiện vật khảo cổ được giới thiệu, các em dần hình thành ý thức trân trọng cội nguồn, hiểu rằng: Để có được một Việt Nam phát triển hôm nay là kết tinh từ máu, mồ hôi và trí tuệ của bao thế hệ cha ông.

Từ đó, việc gìn giữ di sản không còn là trách nhiệm của riêng các cơ quan chức năng, mà trở thành sứ mệnh tự thân của từng học sinh - thế hệ tiếp nối truyền thống và lan tỏa những giá trị văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Niềm vui của học sinh Trường Liên cấp THCS, Tiểu học Tư thục Ngôi Sao Hà Nội khi được đến Hoàng thành Thăng Long.

Làm gì để phát huy tốt hơn vai trò giáo dục của di sản?

Trong những năm gần đây, các nhà trường tại Hà Nội đã rất chú trọng công tác giáo dục di sản văn hóa thế giới cho học sinh. Khu di sản Hoàng thành Thăng Long đã được lựa chọn là điểm đến cho học sinh trong các hoạt động giáo dục trải nghiệm với nhiều hình thức khác nhau như: Tham quan, tìm hiểu di tích; các hoạt động tương tác, trò chơi giáo dục; trải nghiệm “Em là nhà khảo cổ học”, “Chúng em tìm hiểu di sản”…

Tuy nhiên, việc đưa di sản văn hóa thế giới vào giáo dục học đường tại Hà Nội vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức: Sự thiếu liên kết giữa nhà trường và trung tâm quản lý di tích, nội dung trải nghiệm chưa thống nhất, đội ngũ hướng dẫn viên thiếu kỹ năng sư phạm, cơ sở vật chất chưa được đầu tư đồng bộ...

Để khắc phục điều đó, cần có một chiến lược đồng bộ và dài hạn, trong đó tập trung vào các giải pháp trọng tâm:

Tích hợp chương trình trải nghiệm di sản vào giáo trình học chính khóa, có điều chỉnh phù hợp theo từng cấp học.

Đa dạng hóa hình thức tổ chức, ứng dụng công nghệ hiện đại như thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR), xây dựng các tour di sản tương tác.

Tăng cường đào tạo đội ngũ giáo viên, hướng dẫn viên chuyên trách về phương pháp sư phạm trải nghiệm và kiến thức di sản.

Đầu tư không gian giáo dục tại di sản: Từ bảng tương tác, khu trò chơi, góc thực hành thủ công cho đến khu trưng bày hiện vật mô phỏng.

Xây dựng mạng lưới kết nối giữa trường học, trung tâm bảo tồn di sản và cộng đồng, từ đó tạo nền tảng vững chắc cho các chương trình giáo dục gắn với di sản văn hóa.

Đẩy mạnh truyền thông và chia sẻ câu chuyện giáo dục trải nghiệm, lan tỏa ý nghĩa và cảm hứng từ các hoạt động tại di sản đến học sinh, phụ huynh và toàn xã hội.

Tôi tin rằng, mỗi di sản đều là một câu chuyện lịch sử sống động. Khi học sinh được trải nghiệm trong không gian văn hóa ấy, các em không chỉ học được kiến thức, mà còn học cách yêu, trân trọng và giữ gìn những giá trị truyền thống. Đó là bài học quý giá nhất.

Khuất Thị Thanh Nhàn (Hiệu trưởng Trường Liên cấp THCS, Tiểu học Tư thục Ngôi Sao Hà Nội)