Di tích Khâm Thiên Giám ngày càng xuống cấp

Sau khi thiết lập lại vương triều, cùng với đó là hoàn thành thống nhất đất nước, vua Gia Long đã cho thiết lập Khâm Thiên Giám (hiện đang tọa lạc trên đường Hàn Thuyên, quận Phú Xuân, thành phố Huế), là cơ quan chuyên quan sát, chiêm nghiệm thiên văn, dự báo thời tiết, làm lịch, chọn các ngày tốt để cử hành các việc trọng đại của triều đình, báo giờ để định mùa vụ cho người dân.

Khâm Thiên Giám được thành lập từ thời vua Gia Long (1802 - 1820) nhưng không rõ được xây dựng ở địa điểm nào. Tuy nhiên, đến năm Minh Mạng thứ 13 (1832), vua cho dời tòa nhà Khâm Thiên Giám ra nơi khác (làm bên tả phường Nam An trong Kinh thành). Quy mô của Khâm Thiên Giám trong thời kỳ đó gồm 1 tòa công sảnh và một dãy trại dài.

Di tích Khâm Thiên Giám hiện đang bị xuống cấp nghiêm trọng. Ảnh: N.Q

Đến đầu thế kỷ XX, Khâm Thiên Giám được chuyển về phường Trung Tích, trong Kinh thành (nay là số 82 đường Hàn Thuyên, quận Phú Xuân, thành phố Huế). Dưới thời vua Khải Định (năm thứ 5 - 1920), cơ quan Khâm Thiên Giám cũng xin đưa thêm ngày tháng năm Tây lịch vào đặt cạnh khoản ghi năm trong lịch nước ta để tiện cho việc sử dụng.

Khâm Thiên Giám từng có 7 hạng mục công trình chính gồm Khâm Thiên Giám nha (nhà chính), cổng chính (nha môn), giếng nước, tường bao quanh, hai nhà tả hữu, bình phong, sân lát gạch vồ.

Dưới triều Nguyễn, các công việc hằng ngày ở Khâm Thiên Giám phàm suy tính để chiêm nghiệm sai độ của từng năm, bình trật để phân đều khí hậu, ghi chép lịch số để nêu đúng năm và mùa, miêu tả sắc mây và hình vật để xem đoán tượng trời, xem ngày giờ để chọn tốt lành, coi giọt lậu để báo trống canh. Mọi sự có quan hệ về cách suy tính ấy đều giao cho Khâm Thiên Giám.

Khâm Thiên Giám là cơ quan chuyên trách về các vấn đề thuộc thiên văn học, ghi độ số vị trí các tinh tú mặt trời và mặt trăng, tính thời khắc… Chiêm nghiệm khí hậu, thời tiết gió, mưa, bão tố… hàng ngày chuyên viên lên Quan Tượng Đài xem thiên tượng, thường xuyên phải ghi chép hiện tượng khí hậu để có cơ sở so sánh với các năm trước… Ngoài các công việc trên, Khâm Thiên Giám còn đảm nhận việc xem xét bầu trời bằng kính thiên lý, đo gió bằng cờ đuôi nheo trên đài Quan Tượng, tính nước trời mưa bằng một cái bồn đồng, đo tính khí hậu thời tiết…

Bên cạnh đó, Khâm Thiên Giám còn là nơi đào tạo nhân lực để bổ dụng vào các chức danh quản lý và chuyên môn ở Khâm thiên giám tại Kinh và Ty Chiêm hậu ở các địa phương.

Tuy nhiên, trải qua thời gian dài tồn tại, một số công trình thuộc di tích Khâm Thiên Giám đều bị xuống cấp nghiêm trọng và có thể đổ sập bất cứ lúc nào. Một số cột kèo, cửa và mái ngói đã bị mối mọt, đổ gãy nghiêm trọng. Để đảm bảo an toàn cho người dân cũng như di tích Khâm Thiên Giám, cơ quan chức năng thành phố Huế đã phải tiến hành gia cố tạm bợ các cột sắt, mái tôn, tránh nguy cơ đổ sập hoàn toàn.

Mặc dù di tích Khâm Thiên Giám gần như đã bị xuống cấp nghiêm trọng, thế nhưng bên trong khu vực gian phòng chính vẫn còn sót lại bức tường lớn vẽ hình các chòm sao được chú thích bằng chữ Hán, vẫn còn có thể nhìn thấy khá rõ bằng mắt thường. Chính giữa bức tường là hình vẽ các vì tinh tú theo dạng “bát quái đồ” vô cùng quý giá.

Ông Lê Công Sơn - Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế cho biết, hiện nay di tích Khâm Thiên Giám đang trong giai đoạn trình phê duyệt xếp hạng Di tích cấp Quốc gia, làm cơ sở để triển khai dự án Bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích do Trung tâm làm chủ đầu tư.

Theo ông Sơn, hiện các đơn vị liên quan (được thông qua chủ trương) đã hoàn thành hồ sơ chi tiết về việc khảo sát và lập phương án tu bổ, phục hồi, đồng thời, đề xuất dự án trong kế hoạch trung hạn 2026 - 2030. Nếu như trong năm nay, Khâm Thiên Giám được xếp hạng di tích và sớm giao chính thức cho Trung tâm, đơn vị sẽ cho triển khai ngay việc tu bổ, phục hồi di tích này.

NGUYỄN QUỐC