Điểm đặc biệt của nhà máy đất hiếm lớn nhất châu Âu

Nhà máy nam châm của Neo Performance Materials tại thành phố Narva của Estonia - Ảnh: Getty Images

Nhà máy đất hiếm lớn nhất châu Âu, nằm ở rìa phía Đông trong vùng lãnh thổ các nước thành viên Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), đang tăng tốc sản xuất nam châm trong bối cảnh khu vực này đẩy mạnh giảm phụ thuộc vào Trung Quốc.

Dự án do công ty Neo Performance Materials của Canada đầu tư phát triển, bắt đầu vận hành từ giữa tháng 9/2025 tại thành phố công nghiệp nhỏ Narva của Estonia. Thành phố ít tên tuổi này nằm sát biên giới, ngăn cách với Nga bởi sông Narva - vốn là đường biên giới ngoài cùng của cả NATO và Liên minh châu Âu (EU).

Theo các nhà phân tích, nhà máy này có thể là mắt xích quan trọng trong kế hoạch của châu Âu nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Tuy vậy, châu Âu vẫn còn một chặng đường dài với nhiều thách thức phía trước để hoàn thành các mục tiêu chiến lược về khoáng sản.

Nam châm làm từ đất hiếm là linh kiện thiết yếu trong nhiều thiết bị hiện đại, từ xe điện, tua-bin gió, điện thoại thông minh, thiết bị y tế đến các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và vũ khí dẫn đường chính xác.

“Nhà máy dự kiến sản xuất khoảng 2.000 tấn nam châm đất hiếm trong năm nay, trước khi nâng công suất lên 5.000 tấn và tiếp tục mở rộng để theo kịp nhu cầu thị trường đang tăng trưởng với tốc độ cực nhanh”, ông Rahim Suleman, CEO Neo Performance Materials, chia sẻ với hãng tin CNBC.

Hiện châu Âu gần như phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn nam châm đất hiếm nhập khẩu từ Trung Quốc, nhưng ông Suleman kỳ vọng nhà máy của Neo tại Narva có thể đáp ứng khoảng 10% nhu cầu này.

Neo đã ký hợp đồng với Schaeffler và Bosch - hai nhà cung cấp linh kiện ô tô lớn cho các tập đoàn xe Đức như Volkswagen và BMW.

Nỗ lực của châu Âu nhằm hiện thực hóa các mục tiêu về an ninh nguồn lực đang vấp phải nhiều rào cản. Theo các nhà phân tích, những rào cản này gồm thiếu hụt vốn, quy định rườm rà, chuỗi cung ứng “sản xuất tại EU” còn hạn chế và manh mún, cho tới chi phí sản xuất tương đối cao.

Tất cả những yếu tố này làm dấy lên hoài nghi về khả năng thực thi các mục tiêu chuỗi cung ứng đầy tham vọng của khối.

“Châu Âu cần tăng mạnh công suất nam châm đất hiếm mới có thể tiến gần tới một chuỗi cung ứng đa dạng cho các nhà sản xuất ô tô”, bà Caroline Messecar, nhà phân tích tại công ty Fastmarkets nhận xét.

Từng là chủ đề ít được chú ý, đất hiếm gần đây trở thành một tâm điểm trong quan hệ kinh tế - thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc.

Trong thỏa thuận đạt được vào cuối tháng 10 giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump, Bắc Kinh đồng ý hoãn việc áp thêm các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với khoáng sản đất hiếm trong vòng 1 năm. Tuy nhiên, các biện pháp hạn chế đã được áp dụng trước đó vẫn duy trì, qua đó tiếp tục tạo áp lực lên chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo báo cáo Dự báo Kinh tế Mùa thu 2025 của Ủy ban châu Âu (EC), châu Âu đang chịu tác động rõ nét từ căng thẳng giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, trong đó các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc gây gián đoạn chuỗi cung ứng ở một số lĩnh vực như ô tô và năng lượng xanh. Điều này khiến yêu cầu đa dạng hóa nguồn cung trở nên cấp thiết hơn với các nhà hoạch định chính sách châu Âu.

Theo thông tin Chủ tịch EC Ursula von der Leyen công bố vào tháng 10, khối này đang chuẩn bị triển khai kế hoạch “RESourceEU” cho lĩnh vực khoáng sản quan trọng, được thiết kế theo tinh thần của sáng kiến “REPowerEU” - chương trình từng tập trung xử lý một bài toán an ninh nguồn cung khác là năng lượng.

Dự án tại Narva được triển khai trước khi các biện pháp nói được đưa ra, nhưng với khoản đầu tư 18,7 triệu euro (21,7 triệu USD) từ EU, đây là ví dụ cho thấy những gì khối này kỳ vọng đạt được. Theo CNBC, dù sản lượng còn khiêm tốn so với nhu cầu tổng thể, dự án vẫn cho thấy cách EU muốn nâng công suất sản xuất nam châm trong khối và giảm phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc.

Trung Quốc giữ vai trò thống trị trong chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, chiếm gần 60% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu và hơn 90% năng lực sản xuất nam châm. Theo CNBC, châu Âu cũng là thị trường xuất khẩu lớn nhất của đất hiếm Trung Quốc.

Vị trí nhà máy nam châm mới của Neo cũng thu hút sự chú ý khi nằm rất gần Nga, qua đó làm dấy lên lo ngại về vấn đề an ninh.

Theo ông Suleman, Neo chọn Narva vì đã có sẵn hạ tầng hoạt động tại Estonia và cho rằng “địa điểm phù hợp là phải nằm ở châu Âu”.

“Neo có lịch sử hiện diện lâu năm tại Estonia. Chúng tôi hiện vận hành một cơ sở phân tách đất hiếm có thể xử lý nhóm đất hiếm nhẹ và đang phát triển năng lực với nhóm đất hiếm nặng tại đây”, ông cho biết.

Theo ông Suleman, Neo đánh giá cao chất lượng nguồn nhân lực của Estonia, từ trình độ giáo dục đến tinh thần làm việc, cùng với sự hỗ trợ từ Estonia và EU, nên coi đây là lựa chọn phù hợp cho dự án.

Các nhà lập pháp Estonia cũng đánh giá nhà máy nam châm của Neo có tiềm năng hỗ trợ phát triển cho cả Estonia và toàn khu vực.

Theo ông Jaanus Uiga, Phó tổng thư ký phụ trách Năng lượng và Tài nguyên Khoáng sản thuộc Bộ Khí hậu Estonia, nhà máy của Neo khai trương “rất đúng thời điểm”.

“Trong bối cảnh căng thẳng kinh tế Mỹ - Trung liên quan đến đất hiếm, Estonia và EU cần thích nghi với tình hình đang thay đổi. Estonia sở hữu năng lực chế biến đặc thù và việc năng lực này được xây dựng tại đất nước chúng tôi là tín hiệu tích cực, nhất là khi khu vực đặt nhà máy đang dần chuyển dịch khỏi nhiên liệu hóa thạch”, ông Uiga nói với CNBC.

Ngọc Trang