'Điểm nghẽn' nào khiến Việt Nam thiếu 'đầu tàu' công nghệ dẫn dắt hệ sinh thái?

Thách thức nhân lực, R&D và văn hóa hội nhập

Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Quốc Dũng nêu ra thực tế này tại Diễn đàn quốc gia Phát triển doanh nghiệp công nghệ Việt Nam năm 2025 với chủ đề “Sáng tạo tại Việt Nam, làm ra tại Việt Nam - để dẫn dắt”, diễn ra chiều 30/12.

Thay mặt lãnh đạo Chính phủ, Phó Thủ tướng Hồ Quốc Dũng ghi nhận, biểu dương và đánh giá cao những nỗ lực, cố gắng và kết quả đạt được của cộng đồng doanh nghiệp công nghệ Việt Nam.

Ông nhấn mạnh, doanh nghiệp công nghệ Việt Nam có những đóng góp vào tăng trưởng kinh tế và là lực lượng quan trọng để thúc đẩy các động lực tăng trưởng mới. Đồng thời, các doanh nghiệp công nghệ đã thúc đẩy chuyển đổi số trong nhiều lĩnh vực như năng lượng, giao thông, môi trường, y tế, giáo dục…

Từ chỗ chỉ gia công, lắp ráp, doanh nghiệp công nghệ đã tự chủ nghiên cứu và làm chủ công nghệ lõi chiến lược như thiết bị hạ tầng 5G, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo và bước đầu tham gia vào chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu.

Tuy vậy, Phó Thủ tướng nêu rõ 4 điểm tồn tại, hạn chế của lĩnh vực công nghệ số.

Thứ nhất, năng lực và trình độ công nghệ của đa số doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam vẫn còn hạn chế; mức độ đầu tư cho đổi mới công nghệ và hoạt động nghiên cứu - phát triển (R&D) chưa tương xứng với yêu cầu phát triển, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt trong nước và quốc tế.

Thứ hai, chưa có nhiều doanh nghiệp công nghệ lớn, tiềm lực, có tầm ảnh hưởng và dẫn dắt hệ sinh thái, chuỗi cung ứng; năng lực đổi mới sáng tạo và R&D còn khiêm tốn; số lượng bằng sáng chế, giải pháp hữu ích được đăng ký và thương mại hóa chưa nhiều.

Thứ ba, nguồn nhân lực số chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn phát triển, nhất là nhân lực trong các lĩnh vực công nghệ mới như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, thiết kế chip...

Thứ tư, văn hóa kinh doanh và năng lực hội nhập đang hạn chế sự phát triển của doanh nghiệp công nghệ.

"Chúng ta vẫn còn tư duy manh mún, cục bộ, thiếu tính liên kết, mạnh ai người đấy làm, thiếu tính liên kết", Phó Thủ tướng nói.

Đồng thời, Phó Thủ tướng cũng nhìn nhận của ông về 4 nguyên nhân của các tồn tại trong. Trong đó phải kể tới tư duy quản lý chưa theo kịp tốc độ phát triển công nghệ vàtiềm lực tài chính, năng lực quản lý và tầm nhìn còn hạn chế, tư duy mang tính ngắn hạn, cạnh tranh thiếu lành mạnh; thiếu niềm tin giữa các doanh nghiệp dẫn đến không hình thành các liên minh, hệ sinh thái có sức cạnh tranh.

Bên cạnh chế độ đãi ngộ, môi trường làm việc trong nước chưa đủ hấp dẫn để giữ chân nhân tài, vẫn còn tình trạng “chảy máu chất xám”, hiện còn văn hóa không chấp nhận thất bại, chưa có cái nhìn cởi mở trong khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo, đầu tư mạo hiểm. Tâm lý sính ngoại của người dân và cả trong mua sắm công, dẫn tới không có thị trường phát triển cho sản phẩm công nghệ số Việt Nam.

Sáng tạo tại Việt Nam, làm ra tại Việt Nam để dẫn dắt

Phát biểu định hướng tại Diễn đàn, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: Thế giới ngày nay không còn cạnh tranh bằng lao động rẻ hay thị trường lớn, mà cạnh tranh bằng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và dữ liệu. Quốc gia nào làm chủ công nghệ lõi, nắm giữ công nghệ chiến lược và định hình tiêu chuẩn thì quốc gia đó có khả năng dẫn dắt.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định Việt Nam phải đi trước, bằng cách làm mới, mô hình mới, chuẩn mực mới thông minh, nhân văn và bền vững.

Ông cho biết, sau 6 năm đi theo con đường này, hàng nghìn sản phẩm ra đời, các doanh nghiệp đã làm chủ công nghệ lõi, làm chủ hệ thống, làm chủ dữ liệu và cung cấp giải pháp đến hàng triệu người dùng trong nước cũng như vươn ra quốc tế.

Cũng từ tư tưởng này đã hình thành một thế hệ kỹ sư, nhà khoa học dám nghĩ lớn, dám làm chủ công nghệ mới. Việt Nam đã chuyển dịch từ làm chủ sang tự chủ và dẫn dắt, từ phát triển sản phẩm với công nghệ lõi sang sáng tạo những chuẩn mực mới.

"Trong giai đoạn mới này, chúng ta không chỉ hỏi sản phẩm này có phải do người Việt Nam làm ra mà còn phải quan tâm sản phẩm này có dẫn dắt thị trường, có định hình cách làm mới," Bộ trưởng nói, đồng thời nhấn mạnh thêm: "Điều này đòi hỏi tư duy khác, cách làm khác, thể chế khác".

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, giai đoạn 2020–2025 với định hướng Make in Viet Nam đã giúp doanh nghiệp công nghệ Việt Nam hình thành năng lực thiết kế, sáng tạo và triển khai sản phẩm công nghệ số. Đến năm 2025, hơn 2.000 doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam đã tham gia thị trường quốc tế với doanh thu trên 15 tỷ USD - minh chứng cho năng lực “làm chủ” đã được xác lập.

"Sáng tạo tại Việt Nam, làm ra tại Việt Nam là để đi ra thế giới. Sản phẩm công nghệ Việt Nam phải cạnh tranh với những sản phẩm công nghệ tốt nhất thế giới để vươn lên nhóm sản phẩm công nghệ hàng đầu thế giới", Bộ trưởng khẳng định.

Bộ trưởng khẳng định Nhà nước sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế, mở rộng cơ chế đặt hàng, đầu tư hạ tầng số và hạ tầng nghiên cứu phát triển, đồng thời thúc đẩy mạnh mẽ chiến lược “Go Global” nhằm hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ Việt Nam vươn ra thị trường quốc tế, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Tại Diễn đàn các doanh nghiệp công nghệ đã nhận nhiệm vụ và cam kết triển khai trong năm 2026 - thể hiện trách nhiệm, bản lĩnh và quyết tâm đồng hành cùng Đảng, Nhà nước, Chính phủ trong hành trình đưa công nghệ Việt Nam phát triển mạnh mẽ, đóng góp trực tiếp cho mục tiêu xây dựng đất nước hùng cường.

Anh Lê