Điểm tên những 'bộ óc' kiệt xuất trong mùa trao giải Nobel 2025

Tất cả các giải thưởng, ngoại trừ Nobel Hòa bình, đều được công bố tại Stockholm. Lễ trao giải sẽ diễn ra vào ngày 10/12, kỷ niệm ngày mất của Alfred Nobel, người sáng lập giải thưởng danh giá này. Mỗi giải gồm huy chương, chứng nhận và khoản tiền thưởng 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương 1,2 triệu USD).

Dưới đây là những nhà khoa học giành danh hiệu danh giá trong năm nay:

Nobel Y sinh

Chân dung các nhà khoa học đoạt giải Nobel Y sinh năm 2025 (từ trái sang): Mary E Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi. Ảnh: REUTERS/TTXVN

Ngày 6/10, Giải Nobel Y sinh đã được trao cho ba nhà khoa học vì những nghiên cứu của họ về hệ miễn dịch. Ba nhà khoa học gồm Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Tiến sĩ Shimon Sakaguchi đã khám phá ra một cách thức quan trọng mà cơ thể sử dụng để kiểm soát hệ miễn dịch, được coi là rất quan trọng để hiểu rõ các bệnh tự miễn như tiểu đường tuýp 1, viêm khớp dạng thấp và lupus ban đỏ.

Trong các dự án riêng rẽ, bộ ba này đã xác định tầm quan trọng của tế bào T điều hòa. Các nhà khoa học đã áp dụng những phát hiện này theo nhiều cách khác nhau, từ đó khám phá ra các phương pháp điều trị tốt hơn cho các bệnh tự miễn, cải thiện tỷ lệ thành công của cấy ghép nội tạng và tăng cường khả năng chống lại ung thư của cơ thể, cùng nhiều mục đích khác.

Nhà khoa học Brunkow, 64 tuổi, hiện là quản lý chương trình cấp cao tại Viện Sinh học Hệ thống ở Seattle (Mỹ). Nhà khoa học Ramsdell, 64 tuổi, là cố vấn khoa học cho Sonoma Biotherapeutics có trụ sở tại San Francisco. Sakaguchi, 74 tuổi, là giáo sư danh dự tại Trung tâm Nghiên cứu Tiên phong Miễn dịch học thuộc Đại học Osaka, Nhật Bản.

Nobel Vật lý

Chân dung 3 nhà khoa học người Mỹ đoạt giải Nobel Vật lý 2025 (từ trái sang): John Clarke, Michel H. Devoret và John M. Martinis. Ảnh: Reuters/TTXVN

Ngày 7/10, Giải Nobel Vật lý được trao cho ba nhà khoa học, gồm John Clarke, Michel H. Devoret và John M. Martinis nhờ phát hiện hiệu ứng đường hầm cơ học lượng tử ở quy mô vĩ mô và lượng tử hóa năng lượng trong mạch điện. Khám phá này được cho là mang lại cơ hội để phát triển thế hệ công nghệ lượng tử tiếp theo, bao gồm mật mã lượng tử, máy tính lượng tử và cảm biến lượng tử.

Các nhà khoa học đã tiến hành các thí nghiệm trên mạch điện, giúp chứng minh cả hiệu ứng đường hầm cơ học lượng tử và các mức năng lượng lượng tử hóa trong một hệ thống đủ lớn cỡ bằng tay người. Trước đây, các hiệu ứng lượng tử thường chỉ quan sát được ở cấp độ rất nhỏ, như hạt cơ bản hoặc nguyên tử, nhưng nghiên cứu trên đã chứng minh rằng các hiện tượng lượng tử có thể tồn tại và được kiểm soát trên quy mô lớn hơn, nói cách khác là trên các hệ thống vĩ mô mà mắt thường có thể thấy.

Các bóng bán dẫn trong vi mạch máy tính là một ví dụ về công nghệ lượng tử tồn tại trong cuộc sống con người. Giải Nobel Vật lý năm nay đã mang đến cơ hội phát triển thế hệ công nghệ lượng tử tiếp theo, bao gồm mật mã lượng tử, máy tính lượng tử và cảm biến lượng tử.

Theo trang nobelprize.org, nhà khoa học John Clarke sinh năm 1942 tại Cambridge, Vương quốc Anh. Hiện ông đang là Giáo sư tại Đại học California, Berkeley, Mỹ. Nhà khoa học Michel H. Devoret, sinh năm 1953 tại Paris, Pháp. Ông đang là Giáo sư tại Đại học Yale (Mỹ). Người cuối cùng là John M. Martinis, sinh năm 1958, Giáo sư tại Đại học California.

Nobel Hóa học

Chân dung các nhà khoa học đoạt giải Nobel Hóa học năm 2025 (từ trái sang): Susumu Kitagawa, Richard Robson và Omar M. Yaghi. Ảnh: Yahoo/TTXVN

Ngày 8/10, ba nhà khoa học là Susumu Kitagawa, Richard Robson và Omar M. Yaghi đã giành giải Nobel Hóa học nhờ phát triển các cấu trúc phân tử mới có khả năng giữ lại một lượng lớn khí bên trong. Các chuyên gia cho biết công trình này đặt nền móng cho khả năng hút khí nhà kính ra khỏi khí quyển hoặc thu thập độ ẩm từ môi trường sa mạc.

Các chuyên gia cho rằng công trình của ba nhà khoa học "có thể góp phần giải quyết một số thách thức lớn nhất của nhân loại".

Cụ thể, ba nhà khoa học trên đã tạo ra các cấu trúc phân tử với không gian rộng lớn, cho phép khí và các hóa chất khác lưu thông. Cấu trúc khung kim loại-hữu cơ (MOF) có thể được sử dụng để thu thập nước từ không khí sa mạc, thu giữ CO2, lưu trữ khí độc hoặc xúc tác các phản ứng hóa học. MOF cũng có thể thúc đẩy các phản ứng hóa học hoặc dẫn điện.

Tiếp nối những khám phá đột phá của các nhà khoa học đoạt giải, các nhà hóa học đã chế tạo hàng chục nghìn MOF khác nhau. Một số trong đó đã góp phần giải quyết những thách thức lớn nhất của nhân loại, với các ứng dụng như tách PFAS (các hóa chất vĩnh cửu) khỏi nước, phân hủy dấu vết dược phẩm trong môi trường, thu giữ CO2 hoặc thu nước từ không khí sa mạc.

Chủ tịch Ủy ban Nobel Hóa học ông Heiner Linke đánh giá: "MOF có tiềm năng to lớn, mang đến những cơ hội chưa từng thấy cho các vật liệu tùy chỉnh với chức năng mới".

Kitagawa, 74 tuổi, hiện làm việc tại Đại học Kyoto của Nhật Bản, trong khi Robson, 88 tuổi, làm việc tại Đại học Melbourne, Australia. Yaghi, 60 tuổi, làm việc tại Đại học California, Berkeley (Mỹ).

Nobel Văn học

Tiểu thuyết gia Laszlo Krasznahorkai. Ảnh: Getty Images/TTXVN

Ngày 9/10, nhà văn Hungary László Krasznahorkai đã giành giải Nobel Văn học cho tác phẩm mà ban giám khảo cho là đã đề cao sức mạnh của nghệ thuật giữa “nỗi kinh hoàng tận thế”. Những tiểu thuyết siêu thực của ông kết hợp một thế giới quan ảm đạm với sự hài hước sâu sắc.

Krasznahorkai, 71 tuổi, đã viết hơn 20 cuốn sách, bao gồm “Nỗi buồn của sự kháng cự”, một câu chuyện siêu thực, ám ảnh về một gánh xiếc rong và một con cá voi nhồi bông, và “Cuộc trở về của Nam tước Wenckheim”, một thiên sử thi dài dòng về một quý tộc nghiện cờ bạc.

Nobel Kinh tế

Ba nhà khoa học Joel Mokyr (Mỹ), Philippe Aghion (Vương quốc Anh) và Peter Howitt (Mỹ) đoạt giải Nobel Kinh tế năm 2025. Ảnh: X/TTXVN

Ngày 13/10, ba nhà kinh tế Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt đã giành giải Nobel Kinh tế. Họ được vinh danh vì nghiên cứu về tác động của đổi mới sáng tạo đối với tăng trưởng kinh tế và cách thức công nghệ mới thay thế công nghệ cũ.

Những người chiến thắng đại diện cho các cách tiếp cận kinh tế học tương phản nhưng bổ sung cho nhau. Mokyr là một nhà sử học kinh tế người Hà Lan, người đã nghiên cứu các xu hướng dài hạn bằng cách sử dụng các nguồn tư liệu lịch sử, trong khi nhà khoa học người Canada Howitt và nhà kinh tế người Pháp Aghion dựa vào toán học để giải thích cách thức hoạt động của "phá hủy mang tính sáng tạo".

Ba nhà khoa học kinh tế đều cho thấy rằng sự phá hủy mang tính sáng tạo đã tạo ra những xung đột cần được quản lý mang tính xây dựng, bởi nếu không, đổi mới sẽ bị cản trở bởi những công ty và nhóm lợi ích đang hoạt động sẵn trên thị trường khi họ nhận thấy đang bị cái mới đẩy vào thế bất lợi.

Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Khoa học Kinh tế ông John Hassler cho biết: “Công trình của những người đoạt giải năm nay cho thấy không nên xem nhẹ tăng trưởng kinh tế. Chúng ta cần phải duy trì các cơ chế tạo nền tảng cho sự phá hủy mang tính sáng tạo để không rơi vào tình trạng trì trệ”.

Bảo Hà/Báo Tin tức và Dân tộc