Điện ảnh độc lập ở đâu trong mùa xuân mới của điện ảnh Việt Nam?
Trong tiết tân xuân, rất nhiều 'bom tấn' điện ảnh Việt đang rần rần ra rạp, khán giả có lẽ cũng đang vô cùng hào hứng, hân hoan trước những gì sắp diễn ra trên màn ảnh bạc. Nhưng xin quý vị hãy níu lại sự hân hoan ấy, lặng yên chỉ một chút thôi để cùng người viết xem rằng, điện ảnh độc lập ở đâu trong mùa xuân mới của điện ảnh Việt Nam?
Từ trước đến nay, mỗi khi nhắc tới phim chiếu rạp, khán giả bao giờ cũng thấy đa phần điện ảnh nước nhà bị lấn át bởi điện ảnh ngoại quốc. Điểm xuyết trong trùng trùng điệp điệp điện ảnh nước ngoài đến từ các cường quốc văn hóa như Hoa Kỳ, Hàn Quốc, Thái Lan…, bên cạnh những tựa phim Việt Nam ra đời nhằm mục đích giải trí, phục vụ dịp Lễ, Tết với doanh thu phòng vé “khủng”, quy tụ dàn diễn viên nổi tiếng,... khán giả chúng ta vẫn sẽ thấy ở đâu đó là những tựa phim độc lập làm bởi người Việt, cho người Việt, chiếu ở màn ảnh Việt.
Nữ đạo diễn Hà Lệ Diễm cùng các đồng nghiệp tại Liên hoan phim Amsterdam. (Ảnh: Nhân vật cung cấp)
Trong vòng 5 năm trở lại đây, tuy số lượng không lớn, nhưng các tác phẩm độc lập này đều đã để lại ấn tượng sâu sắc trên trường quốc tế thông qua các giải thưởng uy tín. Nhiều khán giả, nhà phê bình cho rằng, các tựa phim độc lập đã và đang dần định hình, đánh dấu một làn sóng điện ảnh mới tại Việt Nam, giúp đưa điện ảnh Việt đến gần hơn với khán giả thế giới cũng như gây dựng một cái nhìn sâu lắng với khán giả nội địa.
Trong tiết tân xuân, rất nhiều “bom tấn” điện ảnh Việt đang rần rần ra rạp, khán giả có lẽ cũng đang vô cùng hào hứng, hân hoan trước những gì sắp diễn ra trên màn ảnh bạc. Nhưng xin quý vị hãy níu lại sự hân hoan ấy, lặng yên chỉ một chút thôi để cùng người viết xem rằng, điện ảnh độc lập ở đâu trong mùa xuân mới của điện ảnh Việt Nam?
1. Hiểu một cách đơn giản nhất, phim độc lập là “phim con nhà nghèo”, bởi không giống như các phong cách làm “phim con nhà giàu”, được đầu tư bởi các nhà sản xuất sở hữu tiềm lực tài chính, nắm chắc trong tay lượng lớn vật lực, nhân lực thì phim độc lập thường được ra đời với một nguồn tiền khiêm tốn, được xin từ các quỹ điện ảnh, tổ chức quốc tế, quỹ cộng đồng… Các nhà làm phim này sản xuất điện ảnh và thực hành “thắt lưng buộc bụng” ở cùng một thời điểm.
Chính bởi nguồn vốn eo hẹp như vậy, khi so sánh dòng phim này với dòng phim thông thường được sản xuất bởi các studio lớn, chúng thường lép vế phần nào vì thua kém về độ hào nhoáng, thua thiệt trong khâu quảng bá, truyền thông... Để bù đắp cho khoảng trống ấy, dựa trên tinh thần tự chủ, các nhà làm phim độc lập thường sẽ xây dựng những câu chuyện ít gò bó vào định hướng có sẵn, họ luôn cố gắng mang tới cốt truyện đậm đà dấu ấn cá nhân thông qua ngôn ngữ điện ảnh mới lạ.
Cơn gió độc lập này đem tới một luồng sinh khí lạ thường cho điện ảnh Việt. Nơi ta thấy các tác giả, các đạo diễn, ê-kíp làm phim sẵn sàng đi sâu vào các đề tài khó nhằn, chấp nhận rằng tác phẩm của mình có lẽ sẽ ít được khán giả đón nhận, doanh thu sẽ không đủ bù vốn. Những câu chuyện mà họ đã kể dường như xóa bỏ mọi rào cản ngôn ngữ, vượt qua mọi khuôn khổ biên giới, chẳng thế mà trước khi được công chiếu ở Việt Nam, chúng đều đoạt những giải thưởng lớn trên trường quốc tế.
2. Trong mùa xuân của điện ảnh Việt, ta chứng kiến những người thực hành điện ảnh lâu năm, có sự từng trải cuộc sống, ngôn ngữ điện ảnh phần nào đã được khẳng định cùng với thời gian như đạo diễn Aaron Toronto hay đạo diễn Bùi Thạc Chuyên. Ông Tây nói tiếng Việt - Đạo diễn Toronto tạo ra “Đêm tối rực rỡ”, nơi khán giả được chứng kiến đạo diễn cùng vợ là diễn viên Nhã Uyên đào sâu vào đời sống gia đình, mô tả những chấn thương tâm lý liên thế hệ, những gánh nặng mà rất nhiều gia đình Việt gặp phải, qua đó thành công trong việc xây dựng lát cắt về các câu chuyện khó nói trong văn hóa gia đình Á Đông.
Trong “Tro tàn rực rỡ”, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên lấy cảm hứng từ các truyện ngắn của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư để tạo nên tác phẩm điện ảnh kể về thân phận người phụ nữ cố gắng yêu và giữ lấy người đàn ông của cuộc đời mình. Tấm thân nhỏ bé, câu chuyện thầm thì, giọt nước mắt khẽ rơi ở cả những ông chồng, bà vợ ở một miền sông nước xa xôi, cách trở đã làm lay động ban giám khảo của Liên hoan phim Ba châu lục, qua đó trở thành tựa đề phim Việt đầu tiên đoạt giải thưởng này.
Đạo diễn Phạm Thiên Ân đoạt giải Máy quay vàng tại Liên hoan phim Cannes. (Ảnh: Liên hoan phim Cannes)
Trong mùa xuân ấy, còn phải kể tới những cơn gió mát dịu và tươi tắn được thổi bởi những đạo diễn trẻ, chỉ mới chớm 30. Các tác phẩm của họ đa phần là những tác phẩm điện ảnh đầu tay nhưng đều đã đoạt được các giải thưởng danh giá trên đấu trường thế giới, như Liên hoan phim Cannes, Berlin, Venice hay Amsterdam…
Một số cái tên nổi bật chính là Phạm Thiên Ân với sự khai phá bản thân, soi chiếu vấn đề đức tin bằng điện ảnh chậm thông qua “Bên trong vỏ kén vàng”, Hà Lệ Diễm ngược chiều về tuổi ấu thơ, tìm lại chính mình bằng cách khai thác tục bắt vợ tại các tỉnh miền núi phía Bắc, thông qua ngôn ngữ điện ảnh tài liệu với “Những đứa trẻ trong sương”, Phạm Ngọc Lân tìm hiểu nỗi cô đơn ở mọi lứa tuổi, mọi giới tính, mọi thế hệ thông qua ánh mắt của loài culi cùng “Culi không bao giờ khóc” và mới đây nhất là Dương Diệu Linh với “Mưa trên cánh bướm” khám phá góc khuất của đời sống hôn nhân - gia đình thông qua ngôn ngữ điện ảnh có phần kỳ ảo, ma mị.
Điều này như một sự khẳng định chắc nịch rằng, ở thời hiện đại, điện ảnh Việt đang có một thế hệ đạo diễn tài năng, có niềm đam mê lớn với môn nghệ thuật thứ bảy, được ghi nhận bởi cộng đồng quốc tế. Vượt lên trên tất cả các mỹ từ đẹp đẽ mà ta có thể dành cho một người đạo diễn, ta thấy và trân quý ở họ tinh thần quyết đoán đi tới tận cùng quá trình tạo ra tác phẩm. Ở họ, tinh thần dấn thân là thứ mà chúng ta được thấy một cách rõ nét nhất.
3. Theo xu thế chung của thế giới, khán giả đang dần rời bỏ rạp phim vì các nền tảng streaming ngày một thịnh hành, điện ảnh chiếu rạp ngày một thiếu tính sáng tạo, các nhà làm phim đang dần cạn kiệt ý tưởng mới,... thì việc điện ảnh độc lập xuất hiện sẽ là một trong những trụ cột chính níu chân khán giả tới rạp.
Tại Việt Nam, trong khi các tác phẩm điện ảnh giải trí lớn trong nước đóng vai trò quan trọng trong việc đem lại nguồn doanh thu đối với ngành điện ảnh, giúp cho các nhà đầu tư tiếp tục hy vọng về một viễn cảnh xán lạn thì điện ảnh độc lập Việt trở mình thức dậy chắc chắn cũng sẽ đặt những viên gạch đầu tiên trong lòng khán giả yêu sự cá tính, độc đáo của điện ảnh.
Tuy có phần yếu hơn về mặt doanh thu, rơi vào tình trạng “có tiếng mà không có miếng” nhưng các tác phẩm điện ảnh độc lập dường như đang hình thành một vị trí vững chắc trong việc xây dựng hình ảnh điện ảnh Việt Nam hiện đại, hội nhập sâu rộng với thế giới thông qua các giải thưởng danh giá.
Sự bảo chứng dẫu là về mặt doanh thu, tài chính hay giải thưởng hàn lâm cũng đều đáng trân trọng hết mức trong nền điện ảnh dù hiện đại nhưng vẫn còn “non trẻ” của nước ta hiện nay. Bởi rằng, như một lẽ thường tình, tinh thần quả cảm, vượt khó luôn đáng ghi nhận, đề cao khi thực hành mọi bộ môn nghệ thuật, tuy nhiên với điện ảnh, sự ghi nhận sẽ lớn hơn vì điện ảnh là tổng hòa của đa dạng loại hình kỹ-nghệ thuật.
Vậy, điện ảnh độc lập ở đâu trong mùa xuân mới của điện ảnh Việt Nam? Người viết xin trả lời rằng, điện ảnh độc lập đang là điều níu chân khán giả cũ và mời gọi khán giả mới tới rạp - loại hình này chắc chắn sẽ là nguồn sinh lực quan trọng của tổng thể nền điện ảnh nước nhà. Hiện các tác phẩm này vẫn đang ở trong thời kỳ đầu của sự phát triển, chắc chắn sẽ có những bỡ ngỡ, khó khăn nhất định.
Ở thời điểm hiện tại, mong rằng bạn đọc hãy cứ tận hưởng cơn gió mát mẻ, dịu dàng được thổi bởi những người làm đạo diễn có tâm, có tài - tận hưởng những sắc hoa tươi tắn được vun trồng bởi một thế hệ có kiến thức, có gu thẩm mỹ hiện đại!
