Điện ảnh trên những đường biên lý thuyết

Kể từ buổi chiếu phim đầu tiên của hai anh em nhà Lumìere tại Paris, điện ảnh đã trải qua nhiều thay đổi quan trọng. Vốn ban đầu bị xem như là sản phẩm thứ phát của thành tựu khoa học kỹ thuật đương thời, theo thời gian, điện ảnh dần được công nhận là một bộ môn nghệ thuật quan trọng của nhân loại.

Từ phim câm đến phim có tiếng, từ phim đen trắng đến phim màu, từ phim nhựa đến phim kỹ thuật số, điện ảnh đã tiến được những bước dài trong vòng hơn một trăm năm qua. Sự phát triển này đã để lại nhiều di sản quý giá, đồng thời góp phần sản xuất ra những tác phẩm mới hàng ngày, hàng giờ.

Hiện thực ấy đòi hỏi những người nghiên cứu điện ảnh phải cập nhật phương pháp tiếp cận để thấu hiểu cả điện ảnh của quá khứ, hiện tại lẫn tương lai. Hai cuốn sách Điện ảnh như là thủ pháp và Xã hội học điện ảnh cũng không nằm ngoài nỗ lực chung đó.

Điện ảnh như là thủ pháp là tác phẩm lý luận điện ảnh gần đây nhất của PGS.TS Vũ Ngọc Thanh, do NXB Văn học phát hành. Cuốn sách đặt mục tiêu làm rõ khái niệm thủ pháp điện ảnh.

Trong cuốn sách này, tác giả tổng hợp các phân loại thủ pháp điện ảnh theo các phương diện khác nhau. Đi kèm với mỗi phần phân tích, tác giả đưa ra dẫn chứng là thủ pháp trong những bộ phim được khán giả đại chúng lẫn giới phê bình công nhận. Cuốn sách đạt giải Cánh diều vàng hạng mục công trình nghiên cứu lý luận, phê bình điện ảnh năm 2024.

Ra đời sau Điện ảnh như là thủ pháp một năm, Xã hội học điện ảnh (NXB Đại học Quốc gia Hà Nội) của PGS.TS. Phùng Ngọc Kiên là tài liệu giảng dạy cho bộ môn Xã hội học điện ảnh cho bậc học thạc sĩ.

Với mục tiêu phục vụ đào tạo sau đại học, ngoài triển khai lý thuyết, sau mỗi chương còn có phần Đọc và thảo luận lý thuyết, Quan sát và thảo luận thực tiễn. Xuất phát từ quan điểm coi điện ảnh có hình thức như tổng hợp các phương tiện nghe nhìn và góc nhìn xã hội học nghệ thuật còn mới lạ ở Việt Nam, tác giả bước đầu định hình thế nào là môn xã hội học điện ảnh. Đồng thời bàn luận về những chủ đề mà bộ môn này quan tâm như mối quan hệ xã hội, thiết chế xã hội trong điện ảnh, ký hiệu, thế giới điện ảnh...

Hai cuốn sách là hai góc nhìn khác nhau nhưng bổ trợ lẫn nhau về điện ảnh. Trong khi Điện ảnh như là thủ pháp tập trung vào thủ pháp trong những tác phẩm được công nhận, Xã hội học điện ảnh quan tâm tới mối quan hệ giữa các hiện tượng điện ảnh và lịch sử - xã hội, cung cấp những gợi dẫn để người đọc tiếp tục xây dựng hệ thống tri thức về xã hội học điện ảnh.

Từ Điện ảnh như là thủ pháp đến Xã hội học điện ảnh là sự chuyển dịch từ thi pháp học nghệ thuật đến xã hội học nghệ thuật, từ những tác phẩm điện ảnh được công nhận đến điện ảnh là tổng hợp các phương tiện nghe nhìn.

Tại tọa đàm,các diễn giả, khách mời và độc giả sẽ có cơ hội trao đổi, thảo luận về cả sự khác biệt lẫn yếu tố có thể bổ trợ lẫn nhau của các phương pháp tiếp cận, cùng với sự chuyển dịch trong quan niệm về đối tượng của chuyên ngành nghiên cứu điện ảnh.

Sự kiện với sự tham gia của các diễn giả: PGS.TS. Vũ Ngọc Thanh, PGS. TS. Phùng Ngọc Kiên; người bình luận: PGS.TS. Phạm Xuân Thạch, PGS.TS Nguyễn Thị Như Trang, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp... Tọa đàm dưới sự điều phối của PGS.TS. Hoàng Cẩm Giang.

Thái Minh