Diện tích sầu riêng tăng nhanh, thách thức cho sự phát triển bền vững
Vài năm trở lại đây, sầu riêng là cây trồng thuộc tốp đầu cho lợi nhuận cao khiến nông dân đua nhau tăng diện tích cây trồng này. Việc tăng trưởng 'nóng' diện tích sầu riêng tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Vùng trồng sầu riêng xuất khẩu tại xã Xuân Định, huyện Xuân Lộc. Ảnh:B.Nguyên
Trong 2 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng sụt giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2024. Nguyên nhân do các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, siết chặt các quy định kiểm định và an toàn thực phẩm. Đây là tiếng chuông cảnh báo về những rủi ro khi nông dân đua nhau trồng sầu riêng mà chưa chú trọng đến chất lượng và yêu cầu của thị trường.
Hệ lụy của tăng trưởng “nóng”
Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, hiện tổng diện tích sầu riêng trên cả nước đạt gần 151 ngàn hécta, tập trung chủ yếu ở khu vực Tây Nguyên, đồng bằng sông Cửu Long, Đông Nam Bộ. Diện tích này tăng gấp đôi so với định hướng quy hoạch đến năm 2030. Riêng địa bàn Đồng Nai, diện tích sầu riêng hiện đạt hơn 12,6 ngàn hécta, cũng tăng gần gấp đôi so với vài năm trước đó.
Khi diện tích sầu riêng tăng nóng, chạy theo số lượng mà chất lượng chưa được chú trọng tương xứng sẽ xuất hiện nhiều rủi ro như: chất lượng cây giống, chất lượng trái sầu riêng, diện tích sầu riêng được cấp mã số vùng trồng xuất khẩu hiện quá thấp so với tổng diện tích cây trồng này; rủi ro mất cân đối cung cầu khi đầu ra của loại trái cây đặc sản này phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc…
Theo Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đồng Nai Trần Hải Sơn, hiệp hội được thành lập và hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, bảo quản, sơ chế, chế biến, tiêu thụ và phát triển ngành hàng sầu riêng. Thời gian tới, hiệp hội sẽ đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thu hút hội viên tham gia; phát huy vai trò trong nghiên cứu, ứng dụng khoa học - công nghệ vào sản xuất, tiếp cận thị trường; đề xuất về chủ trương, chính sách hỗ trợ để các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình phát triển từ trồng đến chế biến và tiêu thụ sản phẩm sầu riêng.
Giám đốc Công ty CP DONA Techno (ở thành phố Long Khánh) Nguyễn Quốc Luật cho biết, vài năm trở lại đây, nông dân đua nhau trồng sầu riêng nên sản xuất giống luôn trong tình trạng cung không đủ cầu. Cụ thể, năm 2024, doanh nghiệp cung cấp ra thị trường khoảng 150 ngàn cây giống sầu riêng, tăng gấp đôi so với năm trước đó. Năm 2025, doanh nghiệp dự kiến sẽ tiếp tục tăng hết công suất sản xuất cây giống này do nhu cầu cây giống sầu riêng của thị trường vẫn rất lớn. Theo ông Luật, thời gian gần đây, việc quản lý chất lượng giống cây trồng ngày càng được Nhà nước quan tâm, nhưng về chất lượng vẫn còn nhiều vấn đề. Đặc biệt, với nguồn giống cây sầu riêng, khi nhu cầu thị trường quá lớn, việc sản xuất giống ồ ạt chạy theo phong trào sẽ khó kiểm soát tốt về chất lượng. Chất lượng giống kém gây thiệt hại rất lớn, vì nông dân mất mấy năm đầu tư, khi cây ra trái mới thấy rõ hậu quả của cây giống kém chất lượng.
Ông Đinh Văn Lâm, nông dân trồng sầu riêng tại xã Phú Sơn (huyện Tân Phú), nhận xét sầu riêng là cây rất khó trồng, khó chăm sóc nên không phải ai làm cũng đạt, nhất là dịch bệnh trên cây trồng này rất phức tạp. Cụ thể như gia đình ông Lâm trồng được 3 hécta sầu riêng. Năm vừa qua, vườn cây bị chết hàng loạt, thiệt hại gần 50% diện tích. Theo ông Lâm, đây không phải là hiện tượng hiếm hoi tại địa phương, nhiều nhà vườn cũng xảy ra tình trạng cây chết hàng loạt vì người trồng thiếu kinh nghiệm trong xử lý dịch bệnh, trồng ở vùng đất không phù hợp thổ nhưỡng…
Cảnh báo của thị trường xuất khẩu
Năm 2024, Trung Quốc nhiều lần cảnh báo vi phạm về kiểm dịch thực vật và an toàn thực phẩm với sản phẩm sầu riêng của Việt Nam xuất khẩu qua thị trường này. Các trường hợp bị cảnh báo nhiều nhất là tình trạng sầu riêng xuất khẩu bị nhiễm kim loại nặng Cadimi vượt mức cho phép; nhiễm rệp sáp trên lô hàng xuất khẩu.
Theo Bộ Nông nghiệp và môi trường, tính đến giữa tháng 2-2025, Việt Nam chỉ xuất khẩu được khoảng 3,5 ngàn tấn sầu riêng, giảm 80% so với cùng kỳ năm 2024. Nguyên nhân chính là do Trung Quốc tăng cường kiểm tra chất lượng sản phẩm nhập khẩu, đặc biệt liên quan đến dư lượng Cadimi và chất vàng O (còn gọi là Auramine O, hay Basic Yellow 2, hoặc BY2, dùng để tạo màu trong công nghiệp; đã có bằng chứng cho thấy chất này gây nguy cơ ung thư trên người).
Quy định mới ngày càng khắt khe về kiểm nghiệm chất lượng với trái cây xuất khẩu của thị trường Trung Quốc nói riêng và nhiều thị trường khác là thách thức không nhỏ cho hoạt động xuất khẩu trong thời gian tới. Trong khi đó, diện tích vùng trồng sầu riêng đã được cấp mã số chỉ mới đạt hơn 25 ngàn hécta, tỷ lệ khá khiêm tốn so với tổng diện tích sầu riêng của cả nước. Đồng Nai tuy đi đầu trong thực hiện mã số vùng trồng sầu riêng nhưng đến thời điểm này, toàn tỉnh mới có 41 vùng trồng sầu riêng với diện tích gần 2 ngàn hécta được cấp mã số xuất khẩu chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, con số này khá khiêm tốn so với tổng diện tích sầu riêng trên địa bàn tỉnh.
Giám đốc Trung tâm Chuyển giao thiết bị kỹ thuật (Viện Cây ăn quả miền Nam), tiến sĩ Đoàn Hữu Tiến cảnh báo, diện tích sầu riêng tăng nhanh bộc lộ những rủi ro lớn cả trong sản xuất và thị trường xuất khẩu. Về sản xuất còn nhiều tồn tại như: cây giống kém chất lượng vẫn chưa được kiểm soát; do chưa có sự đồng bộ trong quy trình kỹ thuật nên chưa làm ra sản lượng lớn với chất lượng đồng đều; khó kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc; diện tích sầu riêng được cấp mã số vùng trồng xuất khẩu còn hạn chế. Trong khâu xuất khẩu, sự liên kết giữa nông dân với doanh nghiệp, nhà phân phối còn lỏng lẻo; sự tuân thủ hợp đồng ký kết không nghiêm nên chuỗi liên kết vẫn thiếu bền vững.
