Điều hành giá xăng dầu: Nên để Doanh nghiệp tự quyết định giá?

Chia sẻ tại tọa đàm "Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả” do Cổng thông tin điện tử Chính phủ tổ chức, Phó cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) Phạm Văn Bình đánh giá, phân tích những nguyên nhân tác động giá xăng dầu. Theo ông Bình, có nhiều nguyên nhân, nhưng một trong những nguyên nhân chính tạo ra sự thay đổi giá là do thay đổi giá xăng dầu thế giới.

Tổng quan và so sánh mặt bằng giá ở thời điểm đầu năm (tháng 1/2024) so với hiện nay thì không có nhiều biến động. Đơn vị đã điều hành kinh doanh xăng dầu bám sát theo quy định, giá thế giới.

“Khi mổ xẻ các yếu tố cấu thành giá xăng dầu trong nước thì thấy giá xăng dầu thế giới hiện nay chiếm khoảng 65-77%, tùy theo mặt hàng xăng dầu, thuế chiếm khoảng 12-29%.

Chi phí định mức dao động từ 7,5-11% trong cơ cấu giá xăng dầu trong nước hiện nay. Chi phí kinh doanh định mức được xác định trên cơ sở báo cáo kiểm toán kinh doanh xăng dầu cũng như các báo cáo thống kê chi phí thực tế tại doanh nghiệp.

Ngoài ra, một số yếu tố như lợi nhuận, hoạt động trích, chi quỹ… cũng ảnh hưởng tới giá xăng dầu.

“Với diễn biến đó, yếu tố tác động lớn nhất là giá xăng dầu thế giới, vì nó chiếm trong công thức tính giá cơ sở khoảng 65-70%. Vì vậy, diễn biến giá xăng dầu trong 7 tháng vừa qua cũng có những biến động liên tục, nhưng tổng kết lại, mặt bằng giá không có nhiều biến động so với đầu năm 2024” - ông Bình chia sẻ.

Theo ông Hoàng Văn Cường, để hiệu quả thì nên chuyển sang công cụ thị trường, để thị trường điều tiết.

Đối với việc bình ổn giá, ông Bình cho rằng phải thực hiện theo quy định của Luật Giá 2023. Nếu có biến động giá thì thực hiện bình ổn giá, hoặc trong tình trạng khẩn cấp, sự cố, thảm họa và thiên tai.

Góp ý về câu chuyện tính giá xăng dầu, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường - ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội - cho hay, giá xăng dầu được điều hành bằng các công cụ, bao gồm giá cơ sở, điều chỉnh thuế (giảm thuế khi cần thiết) và điều chỉnh quỹ bình ổn.

Theo ông Cường, việc điều hành này mang lại hiệu quả tích cực. Nhà nước có vai trò lớn trong điều hành giá, thể hiện qua việc trong các kỳ biến động lớn của giá dầu thế giới đã không tạo ra cú sốc về giá xăng dầu.

Tuy nhiên, ông Cường cho rằng nhược điểm của cơ chế này là giá phải theo thế giới, nhập vào cao thì giá cao. Thêm nữa, việc điều hành vẫn mang tính chất dùng công cụ hành chính, Nhà nước áp đặt giá cho doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu.

Điều này dẫn tới có thời điểm cơ chế điều hành không đảm bảo lợi ích, lợi nhuận cho doanh nghiệp. Có những giai đoạn khi giá biến động, không có công cụ nào can thiệp, doanh nghiệp bị thua lỗ và phải đóng cửa.

Do đó, ông Cường cho rằng việc xây dựng chính sách thời gian tới cần hướng tới sửa đổi cơ chế hành chính áp đặt sang công cụ thị trường để tự điều tiết, tạo sự cạnh tranh.

Giá kinh doanh thế nào cần phải để doanh nghiệp tự do xác định và có cạnh tranh. Nhà nước không nên can thiệp và cần có công cụ điều tiết như thuế.

"Việc chưa dùng công cụ tạo ra sức mạnh thị trường, như công cụ dự trữ, để khi giá có biến động bất thường, có thể bán ra mức hợp lý đang tạo ra bất cập. Điều này dẫn tới sự cào bằng, không tạo ra sự cạnh tranh trên thị trường giữa các doanh nghiệp" - ông Cường nói.

Đồng tình, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo cho rằng, giá xăng dầu thế giới chiếm 64-72% trong cơ cấu giá, dẫn tới giá trong nước hoàn toàn phụ thuộc vào giá quốc tế. Mặt hàng này không hoàn toàn tuân thủ theo quy luật cung cầu thuần túy, không thoát ly khỏi giá quốc tế.

Tuy vậy theo đánh giá của ông Bảo, cơ chế điều hành xăng dầu hiện nay đều mang tính hành chính, đặc biệt là giá. Bởi hiện nay đang "quy định kỹ quá" khi đưa ra cơ chế điều hành là 7 ngày và các cơ quan quản lý nhà nước đang quy định thay cho doanh nghiệp.

Nút thắt trong tất cả các nghị định trong thời gian vừa qua cơ bản nhất vẫn là các cơ chế điều hành mang tính chất hành chính, đặc biệt là vấn đề giá. “Chúng ta quy định kỹ quá, rõ ràng cơ quan quản lý Nhà nước vẫn 7 ngày phải xác định giá (theo Nghị định 95, 80), như vậy cơ quan quản lý Nhà nước làm thay cho doanh nghiệp, kể cả những giai đoạn giá chỉ 15.000 đồng/lít cũng vận hành đúng như thế, chế tài cũng như thế đến khi có giai đoạn lên đến 33.000 đồng/lít năm 2022 cũng chỉ có những cơ chế đó vận hành” - Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam nói.

Do vậy, theo ông Bảo, việc xác định giá trong giai đoạn này là một "nút thắt" lớn nhất. “Đúng như GS.Cường vừa mới đề cập, chúng ta phải có cơ chế xác định cái gì thuộc về thị trường để các doanh nghiệp quyết định. Quản lý trong thời gian tới là đảm bảo an ninh năng lượng, giá không biến động mạnh, còn lại để thị trường vận hành. Khi có cạnh tranh thì người tiêu dùng sẽ hưởng lợi” – Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam nói thêm.

Hồng Hương