Dinh dưỡng cho trẻ trong giai đoạn ăn bổ sung ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Tài liệu Hướng dẫn quốc gia về chăm sóc dinh dưỡng cho bà mẹ và trẻ nhỏ nhấn mạnh: ở các vùng dân tộc thiểu số và miền núi, nơi còn nhiều khó khăn về kinh tế, giao thông, tập quán ăn uống, thì việc đảm bảo bữa ăn bổ sung cho trẻ lại càng có ý nghĩa đặc biệt.

Thực trạng dinh dưỡng ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Ở nhiều địa phương miền núi, khẩu phần ăn của trẻ nhỏ vẫn còn nghèo nàn, chủ yếu dựa vào cơm, cháo loãng, ngô hoặc sắn. Bữa ăn thiếu hẳn các thực phẩm giàu đạm động vật, thiếu dầu mỡ, rau xanh và trái cây. Một số nơi còn có tập quán kiêng khem, không cho trẻ ăn cá, tôm, trứng vì lo ngại ảnh hưởng đến sức khỏe. Chính vì vậy, trẻ không được cung cấp đủ năng lượng, protein và vi chất cần thiết cho sự phát triển.

Giai đoạn ăn bổ sung từ 6 đến 24 tháng tuổi được xem là "cửa sổ cơ hội vàng" để trẻ phát triển tối ưu cả về thể chất lẫn trí tuệ.

Tình trạng cho trẻ ăn bổ sung quá sớm hoặc quá muộn cũng khá phổ biến. Có trẻ mới 3–4 tháng đã được cho ăn bột hoặc cơm nhai, trong khi nhiều trẻ khác lại đến hơn 8 tháng mới bắt đầu ăn bổ sung. Cả hai trường hợp đều tiềm ẩn nguy cơ: ăn sớm khiến trẻ khó tiêu, dễ mắc bệnh tiêu hóa, còn ăn muộn làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng và thiếu vi chất.

Ở các tỉnh miền núi và vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em vẫn là một trong những thách thức lớn nhất. Nhiều khảo sát được dẫn trong tài liệu cho thấy tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng thể thấp còi ở khu vực này cao hơn nhiều so với trung bình toàn quốc, đặc biệt tập trung ở những nơi đời sống kinh tế khó khăn, thiếu an ninh lương thực mùa giáp hạt.

Khẩu phần ăn hằng ngày của trẻ còn nghèo nàn, phụ thuộc gần như hoàn toàn vào lương thực thô như ngô, sắn, gạo. Trong khi đó, thực phẩm giàu đạm động vật, rau xanh và trái cây ít được sử dụng, khiến trẻ thiếu hụt cả năng lượng lẫn vi chất. Tài liệu nhấn mạnh rằng, nhiều bà mẹ chưa có đủ kiến thức về cách cho con ăn bổ sung hợp lý; thậm chí một số địa phương còn tồn tại quan niệm sai lầm như "ăn trứng sẽ khiến trẻ bị rối loạn tiêu hóa" hoặc "ăn cá sẽ tanh sữa". Chính những thói quen và tập tục này khiến trẻ dễ bị suy dinh dưỡng kéo dài, dẫn tới chậm tăng trưởng, chậm phát triển trí tuệ và dễ mắc bệnh hơn so với trẻ ở đồng bằng.

Nguyên tắc ăn bổ sung hợp lý

Theo hướng dẫn, việc cho trẻ ăn bổ sung cần tuân thủ các nguyên tắc sau:

Đúng thời điểm: Bắt đầu ăn bổ sung khi trẻ tròn 6 tháng tuổi, trong khi vẫn tiếp tục duy trì bú mẹ đến 24 tháng hoặc lâu hơn.

Đúng cách: Cho ăn từ ít đến nhiều, từ loãng đến đặc, từ một nhóm thực phẩm đến đa dạng nhiều nhóm.

Đủ chất: Bữa ăn cần có bốn nhóm thực phẩm chính: chất bột đường, chất đạm, chất béo và rau quả.

An toàn, vệ sinh: Thức ăn phải được nấu chín kỹ, cho trẻ ăn ngay sau khi chế biến, tránh để lâu dễ nhiễm khuẩn.

Khẩu phần ăn theo từng độ tuổi

Tài liệu gốc nêu rõ, khẩu phần ăn bổ sung của trẻ cần thay đổi phù hợp theo từng giai đoạn:

Từ 6–8 tháng tuổi: Trẻ ăn bột đặc, ngày 2 bữa, mỗi bữa 200 ml. Thức ăn nên nghiền nhuyễn, mềm mịn, dễ nuốt.

Từ 9–11 tháng tuổi: Trẻ ăn bột đặc hoặc cháo loãng, ngày 3 bữa, kèm thêm bữa phụ hoa quả nghiền, sữa chua.

Từ 12–24 tháng tuổi: Trẻ ăn cháo đặc, cơm nát, ngày 3–4 bữa chính và 1–2 bữa phụ. Đây là giai đoạn trẻ bắt đầu làm quen với thức ăn của gia đình, nhưng cần được nấu mềm, thái nhỏ, phù hợp với khả năng nhai.

Mỗi bữa ăn nên có đủ gạo hoặc ngũ cốc, thịt, cá, trứng hoặc đậu đỗ, rau xanh, củ quả và dầu mỡ để tăng năng lượng. Đặc biệt, dầu ăn cần được cho trực tiếp vào bát bột, cháo của trẻ, giúp cung cấp năng lượng và tăng hấp thu vitamin tan trong dầu như A, D, E, K.

Điều kiện đặc thù ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Do điều kiện tự nhiên, người dân miền núi ít có cơ hội tiếp cận thực phẩm phong phú như ở đồng bằng. Tuy nhiên, tài liệu nhấn mạnh cần tận dụng nguồn thực phẩm sẵn có tại địa phương:

Ngũ cốc, củ quả: ngô, khoai, sắn, gạo tẻ, gạo nếp.

Thực phẩm giàu đạm: cá suối, tôm tép nhỏ, gà, vịt, trứng, đậu đỗ.

Rau xanh, hoa quả: rau rừng, măng non, bí đỏ, chuối, đu đủ.

Việc hướng dẫn bà mẹ cách chế biến những nguyên liệu sẵn có thành món ăn bổ sung cho trẻ là giải pháp phù hợp, vừa tiết kiệm, vừa đảm bảo dinh dưỡng.

Những lưu ý trong thực hành ăn bổ sung: Không cho trẻ ăn thức ăn thừa từ bữa trước vì dễ gây nhiễm khuẩn. Không nêm mắm, muối quá sớm, để tránh gánh nặng cho thận của trẻ. Hạn chế đồ ngọt, nước giải khát công nghiệp, vì gây sâu răng, thừa cân. Theo dõi sự tăng trưởng của trẻ bằng cân nặng, chiều cao hằng tháng để điều chỉnh chế độ ăn kịp thời.

Giải pháp cải thiện ở vùng khó khăn là công tác truyền thông, tư vấn dinh dưỡng tại thôn bản, trạm y tế bằng ngôn ngữ dân tộc, qua già làng, trưởng bản để dễ thuyết phục cộng đồng. Tổ chức bữa ăn mẫu tại cộng đồng, giúp các bà mẹ học cách nấu bột/cháo đủ bốn nhóm thực phẩm.

Khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn 6 tháng, tiếp tục bú mẹ đến 24 tháng để bổ sung nguồn dinh dưỡng thiết yếu. Bổ sung vi chất dinh dưỡng như vitamin A, sắt, kẽm khi cần thiết, theo hướng dẫn của cán bộ y tế.

Bữa ăn bổ sung cho trẻ không chỉ là cung cấp năng lượng, mà còn là nền tảng để phát triển thể lực, trí tuệ và phòng ngừa bệnh tật lâu dài. Với trẻ em dân tộc thiểu số và miền núi, việc kết hợp giữa thay đổi thói quen, tận dụng thực phẩm địa phương và sự hỗ trợ từ y tế, cộng đồng sẽ giúp thu hẹp khoảng cách dinh dưỡng so với đồng bằng, mang lại cơ hội phát triển công bằng cho mọi trẻ em.

PV