Dinh dưỡng đúng cách - Chìa khóa phòng ngừa và hỗ trợ điều trị tiêu chảy mạn tính ở trẻ nhiễm HIV

Trong khi thuốc và các biện pháp kiểm soát nhiễm trùng đóng vai trò quan trọng, dinh dưỡng chính là chìa khóa hỗ trợ phục hồi, giảm tái phát và cải thiện chất lượng sống.

1. Mối liên quan giữa dinh dưỡng và tiêu chảy mạn tính ở trẻ nhiễm HIV

Dinh dưỡng và tiêu chảy mạn tính ở trẻ nhiễm HIV có mối quan hệ hai chiều. Trẻ nhiễm HIV dễ mắc nhiễm trùng cơ hội đường ruột (Cryptosporidium, Giardia, CMV…), gây tiêu chảy kéo dài.

Tiêu chảy dẫn đến mất nước, kém hấp thu chất dinh dưỡng, gây suy dinh dưỡng. Suy dinh dưỡng lại làm suy giảm miễn dịch, khiến trẻ dễ bị tái phát tiêu chảy.

Bên cạnh đó,có một số yếu tố làm tăng nặng tình trạng tiêu chảy mạn tính như HIV gây tổn thương niêm mạc ruột, giảm enzym tiêu hóa và rối loạn hệ vi sinh. Việc sử dụng thuốc ARV có thể gây tác dụng phụ đường tiêu hóa. Không chỉ thế, chế độ ăn nghèo nàn và nguồn thực phẩm, nước uống không an toàn làm tăng nguy cơ tiêu chảy.

Trẻ nhiễm HIV dễ mắc nhiễm trùng cơ hội đường ruột gây tiêu chảy kéo dài.

2. Vai trò của dinh dưỡng trong điều trị tiêu chảy mạn tính

2.1. Dinh dưỡng giúp bù nước và điện giải: Đối với trẻ nhiễm HIV bị tiêu chảy mạn tính cần bổ sung Oresol. Đây là biện pháp ưu tiên để bù nước và điện giải. Bên cạnh đó, có thể bổ sung thêm dung dịch chứa kẽm để rút ngắn thời gian và giảm mức độ nặng.

2.2 Hỗ trợ phục hồi niêm mạc ruột: Chế độ dinh dưỡng đầy đủ giúp bảo vệ và phục hồi niêm mạc ruột bị tổn thương. Trong đó, cần chú ý bổ sung một số chất dinh dưỡng cần thiết gồm:

- Kẽm: Bổ sung 10–20 mg/ngày trong 10–14 ngày giúp giảm mức độ và tần suất tiêu chảy.

- Probiotic và prebiotic: Có vai trò cải thiện cân bằng hệ vi khuẩn ruột, giảm tiêu chảy do kháng sinh hoặc nhiễm trùng.

- Vitamin A và D: Giúp phục hồi niêm mạc ruột, hỗ trợ miễn dịch niêm mạc.

2.3 Tăng cường năng lượng và protein sau giai đoạn cấp: Sau tiêu chảy, trẻ cần khẩu phần giàu năng lượng hơn để bù đắp phần sụt cân. Ngoài ra cần bổ sung sữa, trứng, thịt nạc, cá, các loại đậu để cải thiện khối cơ và dầu thực vật (dầu đậu nành, dầu mè) giúp tăng mật độ năng lượng.

3. Dinh dưỡng trong phòng ngừa tiêu chảy mạn tính cho trẻ nhiễm HIV cần thực hiện như thế nào?

Trẻ nhiễm HIV cần có chế độ dinh dưỡng phù hợp và đảm bảo:

- Dinh dưỡng đầy đủ và cân đối:Một chế độ ăn đầy đủ năng lượng, protein, lipid và vi chất giúp tăng cường miễn dịch, giảm nguy cơ nhiễm trùng cơ hội. Các thực phẩm giàu vitamin A, C, kẽm và sắt hỗ trợ tái tạo niêm mạc ruột và nâng cao sức đề kháng.

- Chế độ ăn trong giai đoạn tiêu chảy: Tiếp tục cho trẻ ăn và bú mẹ để duy trì dinh dưỡng và giúp hồi phục nhanh. Thức ăn nên mềm, dễ tiêu, giàu năng lượng: cháo, súp, sữa chua, khoai tây nghiền, chuối chín. Tránh đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, đồ ngọt đậm đặc, nước có gas vì có thể làm nặng thêm tiêu chảy. Chia nhỏ bữa ăn để giảm gánh nặng tiêu hóa.

- Nuôi con bằng sữa mẹ an toàn: Sữa mẹ chứa kháng thể, lactoferrin, oligosaccharide giúp bảo vệ đường ruột khỏi nhiễm trùng. WHO khuyến nghị trẻ nhiễm HIV nên bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu nếu mẹ được điều trị ARV hiệu quả. Điều này giúp giảm nguy cơ tiêu chảy so với nuôi bằng sữa công thức trong điều kiện vệ sinh kém.

- Thực hành an toàn vệ sinh thực phẩm: Nước uống đun sôi hoặc lọc sạch, thực phẩm được nấu chín kỹ, bảo quản an toàn. Tránh thực phẩm đường phố, thức ăn ôi thiu hoặc không rõ nguồn gốc. Tập huấn cho gia đình về vệ sinh tay và vệ sinh môi trường.

4. Những thách thức trong chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ nhiễm HIV bị tiêu chảy mạn tính

Hiện nay, trong chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ nhiễm HIV bị tiêu chảy mạn tính còn gặp nhiều thách thức trong việc phát hiện và theo dõi; tuân thủ chế độ ăn do trẻ chán ăn, phụ huynh thiếu kiến thức; hạn chế về nguồn lực do gia đình có hoàn cảnh khó khăn, thiếu an ninh lương thực, thức ăn giàu dinh dưỡng đôi khi khó tiếp cận, nhất là ở vùng sâu vùng xa.

Giải pháp đề xuất

Lồng ghép tư vấn dinh dưỡng vào điều trị HIV/AIDS: Mỗi lần tái khám ARV nên kèm đánh giá dinh dưỡng và tư vấn chế độ ăn.
Đào tạo cán bộ y tế tuyến dưới: Nội dung đào tạo về nhận diện suy dinh dưỡng, hướng dẫn chế độ ăn phù hợp khi trẻ bị tiêu chảy.
Hỗ trợ lương thực và vi chất: Từ các chương trình quốc gia hoặc tổ chức quốc tế, đảm bảo bữa ăn đủ năng lượng và an toàn.
Tăng cường truyền thông cộng đồng: Nhằm giảm kỳ thị, tạo điều kiện cho gia đình tiếp cận dịch vụ y tế và hỗ trợ dinh dưỡng.

TS.BS. Trần Thị Minh Nguyệt