Dinh dưỡng hợp lý phòng bệnh không lây nhiễm cho trẻ miền núi

Trong những năm gần đây, bên cạnh gánh nặng suy dinh dưỡng, trẻ em miền núi còn phải đối mặt với nguy cơ gia tăng các bệnh không lây nhiễm. Đây là những bệnh diễn tiến âm thầm nhưng có ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe, khả năng học tập và lao động trong tương lai. Tài liệu Hướng dẫn quốc gia về dinh dưỡng bà mẹ và trẻ nhỏ khẳng định: xây dựng chế độ dinh dưỡng hợp lý ngay từ tuổi thơ là chìa khóa quan trọng để phòng ngừa những căn bệnh này.

Thực trạng trẻ em miền núi trước nguy cơ bệnh không lây nhiễm

Ở các vùng dân tộc thiểu số và miền núi, trẻ em thường có chế độ ăn thiếu cân đối. Một số nhóm trẻ vẫn thiếu dinh dưỡng, dẫn đến thấp còi, nhẹ cân và thiếu vi chất. Tuy nhiên, cùng với sự thay đổi trong thói quen ăn uống, nhiều trẻ bắt đầu tiêu thụ thực phẩm nhiều tinh bột, ít rau xanh, và có nguy cơ thừa cân, béo phì.

Tài liệu Hướng dẫn quốc gia về dinh dưỡng bà mẹ và trẻ nhỏ cho thấy, trẻ em miền núi và vùng dân tộc thiểu số đang phải đối mặt với một bức tranh dinh dưỡng kép: vừa còn tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi cao, vừa có xu hướng gia tăng các vấn đề liên quan đến bệnh không lây nhiễm.

Dinh dưỡng hợp lý phòng bệnh không lây nhiễm cho trẻ miền núi.

Ở nhiều bản làng, trẻ vẫn ăn uống nghèo nàn, thiếu các chất dinh dưỡng thiết yếu, dẫn tới chậm phát triển thể lực và trí tuệ. Tuy nhiên, cùng với sự thay đổi về lối sống, một bộ phận trẻ lại tiêu thụ nhiều tinh bột, ít vận động và bắt đầu xuất hiện tình trạng thừa cân, béo phì. Điều này làm gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa như tăng huyết áp, đái tháo đường type 2, rối loạn lipid máu trong tương lai.

Bên cạnh đó, việc thiếu hụt vi chất dinh dưỡng vẫn là vấn đề nổi bật. Tỷ lệ thiếu máu thiếu sắt, thiếu vitamin A, thiếu kẽm ở trẻ em miền núi cao hơn so với mức trung bình cả nước. Những thiếu hụt này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất, mà còn làm suy giảm hệ miễn dịch, khiến trẻ dễ mắc bệnh và làm nặng thêm gánh nặng bệnh tật lâu dài.

Như vậy, trẻ em miền núi đang đứng trước nguy cơ "gánh nặng kép" về dinh dưỡng: vừa suy dinh dưỡng, vừa có nguy cơ cao mắc bệnh không lây nhiễm khi trưởng thành nếu không được can thiệp kịp thời bằng chế độ ăn hợp lý và chăm sóc dinh dưỡng toàn diện.

Những bất hợp lý trong dinh dưỡng này là tiền đề cho sự xuất hiện các bệnh mạn tính không lây như đái tháo đường, tăng huyết áp, rối loạn chuyển hóa lipid, thiếu máu thiếu sắt, thiếu vitamin A và kẽm. Các bệnh này nếu không phòng ngừa từ sớm sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển thể lực và trí tuệ của trẻ.

Nguyên tắc dinh dưỡng hợp lý để phòng bệnh

Để phòng chống bệnh không lây nhiễm, trẻ em miền núi cần được nuôi dưỡng theo các nguyên tắc dinh dưỡng cân bằng:

Đủ năng lượng và đa dạng thực phẩm: Bữa ăn hằng ngày phải có bốn nhóm thực phẩm cơ bản: chất bột đường, chất đạm, chất béo, rau củ quả.

Hạn chế ăn quá nhiều tinh bột: Tránh tình trạng bữa ăn chỉ toàn cơm, ngô, sắn. Cần bổ sung thêm đạm động vật từ cá suối, thịt gà, trứng, cũng như đậu đỗ.

Bổ sung dầu mỡ hợp lý: Cho dầu ăn hoặc mỡ vào bữa cháo, bột của trẻ để tăng năng lượng, đồng thời giúp hấp thu vitamin tan trong dầu.

Tăng cường rau xanh và trái cây: Đây là nguồn vitamin, chất xơ và chất chống oxy hóa giúp phòng ngừa rối loạn chuyển hóa và bảo vệ tim mạch.

Hạn chế muối, đường: Không nên cho trẻ ăn nhiều muối, nước chấm hoặc đồ ngọt, để tránh nguy cơ tăng huyết áp và béo phì sau này.

Tận dụng thực phẩm địa phương cho bữa ăn lành mạnh

Điều kiện miền núi không cho phép trẻ tiếp cận nhiều thực phẩm chế biến công nghiệp, song tài liệu nhấn mạnh có thể tận dụng nguồn thực phẩm sẵn có để xây dựng chế độ ăn hợp lý. Ngô, khoai, sắn vẫn là nguồn tinh bột chủ lực nhưng cần kết hợp thêm rau rừng, bí đỏ, măng non, chuối chín, đu đủ để bổ sung vitamin và chất xơ. Đạm động vật có thể từ cá suối, tép, cua nhỏ, thịt gà, vịt, trứng. Đạm thực vật có thể từ đậu xanh, đậu đỏ, lạc.

Việc chế biến đúng cách – ninh nhừ, nghiền nhuyễn, thêm dầu mỡ – sẽ giúp trẻ dễ tiêu hóa và hấp thu tốt dưỡng chất. Đây là cách thực hành dinh dưỡng tại chỗ, vừa đơn giản, vừa hiệu quả để phòng chống bệnh không lây.

Phòng bệnh không lây nhiễm không chỉ là vấn đề của bữa ăn, mà còn là việc hình thành thói quen lành mạnh ngay từ nhỏ. Tài liệu nhấn mạnh, cần khuyến khích trẻ ăn đa dạng, không bỏ bữa, tập làm quen với rau xanh và trái cây, hạn chế đồ ăn nhiều muối, đường và chất béo bão hòa.

Các buổi sinh hoạt cộng đồng, bữa ăn mẫu tại thôn bản là cơ hội để bà mẹ và trẻ học cách lựa chọn, chế biến thực phẩm hợp lý. Khi thói quen dinh dưỡng được xây dựng sớm, trẻ sẽ có nền tảng vững chắc để phòng tránh bệnh mạn tính trong suốt cuộc đời.

Dinh dưỡng hợp lý chính là hàng rào bảo vệ quan trọng nhất để phòng bệnh không lây nhiễm ở trẻ em miền núi. Tận dụng nguồn thực phẩm sẵn có, chế biến đúng cách và hình thành thói quen ăn uống lành mạnh sẽ giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, tránh được nguy cơ các bệnh mạn tính khi trưởng thành. Đây là hướng đi cần thiết để nâng cao sức khỏe thế hệ tương lai ở các vùng dân tộc thiểu số.

PV