Định hướng phát triển dược liệu Việt đạt tiêu chuẩn GACP-WHO

Dược liệu Việt vươn tầm thế giới

Trong đời sống nhân dân, dược liệu đã gắn bó từ lâu đời, đóng vai trò quan trọng trong khám chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe bằng y học cổ truyền. Những năm gần đây, cùng với xu hướng quay về sử dụng thảo dược tự nhiên, nhu cầu về dược liệu và các sản phẩm có nguồn gốc từ dược liệu ngày càng gia tăng, mở ra cơ hội lớn cho ngành dược liệu Việt Nam.

Hiện nay, nhiều vùng trồng dược liệu đã được hình thành tại các tỉnh miền núi và trung du như Lào Cai, Lai Châu, Cao Bằng, Quảng Nam, Kon Tum… Một số doanh nghiệp, hợp tác xã đã chủ động đầu tư vào khâu sản xuất, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, từng bước đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Một số loài dược liệu quý như đinh lăng, sâm Ngọc Linh, nghệ, trà hoa vàng… đã có chỗ đứng nhất định trên thị trường.

Một số doanh nghiệp, hợp tác xã đã chủ động đầu tư vào khâu sản xuất, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, từng bước đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

Tuy vậy, ngành dược liệu vẫn còn không ít hạn chế. Quy mô sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, thiếu sự đồng bộ về quy hoạch. Việc khai thác tự nhiên vẫn diễn ra, gây suy giảm nguồn gen và đe dọa tính bền vững. Hoạt động sơ chế, bảo quản nhiều nơi chưa đạt chuẩn, dẫn đến chất lượng dược liệu chưa ổn định, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng. Điều này khiến dược liệu Việt khó tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu và làm giảm năng lực cạnh tranh so với các quốc gia trong khu vực.

GACP-WHO - Tiêu chuẩn quốc tế quan trọng

Các chuyên gia của Cục Quản lý Y dược cổ truyền và Viện Dược liệu cũng nhiều lần nhấn mạnh rằng, nếu không sớm chuẩn hóa quy trình trồng, thu hái, bảo quản theo tiêu chuẩn quốc tế, ngành dược liệu Việt Nam khó có thể phát triển bền vững. Đây chính là rào cản lớn khiến tiềm năng phong phú chưa được khai thác đúng mức, trong khi nhu cầu dược liệu sạch, chất lượng cao cho cả trong nước và xuất khẩu ngày càng lớn.

GACP-WHO (Good Agricultural and Collection Practices – Thực hành tốt trồng trọt và thu hái theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới) là bộ tiêu chuẩn quốc tế quan trọng để kiểm soát chất lượng dược liệu ngay từ khâu đầu vào. GACP-WHO bao gồm các yêu cầu từ chọn giống, đất trồng, nước tưới, phân bón, quy trình chăm sóc, thu hái, sơ chế, bảo quản, vận chuyển… đảm bảo dược liệu sạch, an toàn và truy xuất được nguồn gốc.

Áp dụng GACP-WHO không chỉ giúp nâng cao chất lượng dược liệu, mà còn tạo niềm tin cho người tiêu dùng, nâng cao uy tín sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đây cũng là nền tảng để phát triển các sản phẩm thuốc, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm từ dược liệu, góp phần gia tăng giá trị và thúc đẩy xuất khẩu.

Ngành y tế xác định rõ phát triển dược liệu theo hướng chuẩn hóa là chiến lược trọng tâm. Trước hết, cần quy hoạch vùng trồng tập trung cho từng nhóm dược liệu chủ lực, gắn với lợi thế sinh thái và văn hóa bản địa. Song song đó, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong chọn tạo giống, nuôi trồng, sản xuất cây con chất lượng cao. Công nghệ bảo quản, chế biến sau thu hoạch cần được đầu tư để hạn chế thất thoát, giữ nguyên hoạt chất.

Một yếu tố quan trọng khác là phát triển mô hình liên kết "4 nhà": Nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân, nhằm tạo ra chuỗi giá trị khép kín. Khi đó, doanh nghiệp đóng vai trò dẫn dắt thị trường, nhà khoa học chuyển giao quy trình, nông dân tổ chức sản xuất, còn Nhà nước hỗ trợ chính sách, vốn và khung pháp lý. Chỉ khi hình thành các chuỗi sản xuất bền vững, dược liệu Việt Nam mới có thể khẳng định thương hiệu.

Cùng với đó, việc đào tạo nguồn nhân lực, tập huấn kỹ thuật GACP-WHO cho nông dân và hợp tác xã cũng rất cần thiết. Bởi tiêu chuẩn này không chỉ là bộ quy định, mà còn là sự thay đổi về tư duy sản xuất – từ canh tác truyền thống sang hướng hiện đại, chuyên nghiệp.

GACP-WHO (Good Agricultural and Collection Practices – Thực hành tốt trồng trọt và thu hái theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới) là bộ tiêu chuẩn quốc tế quan trọng để kiểm soát chất lượng dược liệu ngay từ khâu đầu vào.

Ngành y tế đã và đang ban hành nhiều chính sách hỗ trợ phát triển dược liệu. Các chương trình quốc gia về phát triển y dược cổ truyền, dự án đầu tư cho các vùng trồng trọng điểm đã được triển khai. Tuy nhiên, để tạo bước đột phá, cần cơ chế ưu đãi mạnh mẽ hơn cho doanh nghiệp, đặc biệt là khâu chế biến sâu và xuất khẩu. Việc hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia về dược liệu theo hướng hội nhập quốc tế cũng cần được đẩy nhanh.

Theo định hướng chung, mục tiêu trong thời gian tới là đưa Việt Nam trở thành trung tâm dược liệu đạt chuẩn trong khu vực, đáp ứng nhu cầu trong nước và tham gia thị trường toàn cầu. Cục Quản lý Y dược cổ truyền cũng cho rằng, phát triển dược liệu theo chuẩn GACP-WHO không chỉ bảo tồn nguồn gen quý, mà còn góp phần bảo vệ môi trường, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào miền núi – nơi tập trung nhiều cây thuốc đặc hữu.

Trong bối cảnh nhu cầu sử dụng dược liệu ngày càng cao, phát triển vùng trồng và chuỗi sản xuất theo chuẩn GACP-WHO được xem là "chìa khóa" mở ra tương lai bền vững cho ngành dược liệu Việt Nam. Khi những hạn chế hiện tại dần được khắc phục, khi người nông dân làm chủ được kỹ thuật chuẩn hóa, khi doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào chế biến sâu, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng thương hiệu dược liệu uy tín, vươn ra thị trường quốc tế.

Đây không chỉ là hướng đi tất yếu để nâng cao giá trị dược liệu, mà còn góp phần quan trọng trong việc phát triển nền y học cổ truyền kết hợp y học hiện đại, phục vụ tốt hơn cho công tác chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.

Thu Hiền