Đình Thúy Lâm - nơi phối thờ 'ông tổ vải thiều' Thanh Hà

Đình Thúy Lâm là nơi phối thờ 3 vị thành hoàng và cụ Hoàng Văn Cơm

Phối thờ 3 vị thành hoàng làng và "ông tổ vải thiều"

Đình Thúy Lâm thờ 3 vị thành hoàng làng gồm: Quý Minh đại vương, Bắc Đạo đại vương và Vân Dương đại vương. Theo thần tích được lưu truyền tại làng, cả 3 vị là những thiên tướng từ thời Hùng Vương, có sức mạnh phi thường, sinh ngày 13/10 và hóa ngày 24/4 âm lịch. Họ từng hiển linh giúp danh tướng Lý Thường Kiệt phá tan quân Tống xâm lược phương Bắc năm 1075, góp công bảo vệ nền độc lập Đại Việt.

Sau chiến thắng, trên đường du ngoạn phương Nam, 3 vị đã dừng chân tại thôn Thúy Lâm, xã Thanh Sơn - một vùng đất ven sông Thái Bình để chiêu dân lập ấp, sống cùng nhân dân, truyền dạy đạo lý và hóa thân tại đây.

Sau khi mất, họ được nhân dân lập miếu, dựng đình, hương khói phụng thờ. Thần tích còn cho biết vào thời Lý Nhân Tông (1072 – 1128), triều đình còn phong tặng Duệ hiệu (một danh hiệu tôn kính) cho cả 3 vị thiên thần.

Trải qua các triều đại phong kiến, các vị thành hoàng Thúy Lâm được triều đình sắc phong, giao cho xã có trách nhiệm thờ tự. Qua tài liệu lịch sử, trên địa bàn tỉnh có 56 nơi thờ Quý Minh đại vương, 2 nơi thờ Bắc Đạo đại vương và 1 nơi thờ Vân Dương đại vương.

Tượng Quý Minh đại vương cổ kính trong đình Thúy Lâm

Nét khác biệt với nhiều ngôi đình khác khi đình Thúy Lâm còn là nơi thờ cụ Hoàng Văn Cơm - người có công mang giống vải thiều quý trồng trên vùng đất Thanh Hà.

Cụ Cơm sinh năm 1848 tại thôn Thúy Lâm trong một gia đình nông dân. Trong một chuyến buôn trái cây ra Hải Phòng, cụ đã dự tiệc với người Hoa, được thưởng thức vải Thiều Châu. Cụ đã mang 3 hạt giống về ươm, một cây phát triển và cho quả thơm ngon đặc biệt. Từ đó, cụ Cơm nhân giống tặng khắp họ hàng, làng xóm, mở đầu cho nghề trồng vải ở vùng đất Thanh Hà.

Cụ Hoàng Văn Cơm tự Phúc Thành đã trở thành “Ông tổ vải thiều” của cả vùng Thanh Hà và nhiều vùng vải khác. Nhờ vải Thúy Lâm, đời sống của người dân được nâng lên. Năm 1958, chính quyền xã đã mang 30 kg vải đến Phủ Chủ tịch biếu Bác Hồ. Sau khi thưởng thức trái vải, Bác khen: “Vải quý, ăn rất ngon”, đồng thời khuyên người dân nên trồng nhiều vải hơn nữa để phát triển kinh tế địa phương.

Nhớ công lao của cụ Hoàng Văn Cơm, năm 1997 nhân dân đã tạc tượng cụ bằng gỗ mít, đặt tại đình Thúy Lâm để phối thờ cùng các vị thành hoàng. Đây là sự kết hợp giữa tín ngưỡng dân gian và truyền thống “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.

Kiến trúc độc đáo

Tại đình còn 2 tấm bia cổ

Đình Thúy Lâm được khởi dựng vào năm Minh Mệnh thứ 7 (1826) theo hướng nam, hướng của đế vương theo quan niệm xưa. Nóc đình được chạm nổi hình rồng chầu mặt trời tạo nên vẻ uy nghi trầm mặc. Bố cục kiến trúc của đình theo kiểu chữ “đinh” gồm 5 gian đại bái và 3 gian hậu cung. Cột kèo gỗ lim đỡ toàn bộ bộ mái với kỹ thuật kẻ chuyền, chồng rường đặc sắc của thời Nguyễn.

Các mảng chạm khắc bên trong đình là tác phẩm nghệ thuật quý tứ linh (long, ly, quy, phượng) và tứ quý (mai, lan, cúc, trúc). Các nghệ nhân đã sử dụng kỹ thuật hạ dĩ, ghênh đao tại 4 cột góc để tạo vẻ đẹp độc đáo cho công trình.

Ngôi đình hiện còn lưu giữ một số hiện vật lịch sử tiêu biểu như tượng Quý Minh đại vương có chiều cao 79 cm trong tư thế ngồi trong ngai. Xét về kỹ thuật, mỹ thuật chạm khắc truyền thống có thể xác định tượng và ngai thờ Quý Minh đại vương là tác phẩm có giá trị cao vào đầu thời Nguyễn (thế kỷ XIX). Tượng cụ Hoàng Văn Cơm cao 1,2 m (cả bệ). Tại đây còn lưu giữ 2 tấm bia vào năm 1810 và 1864 có giá trị lịch sửa - văn hóa cần được bảo tồn, nghiên cứu. Tuy là ngôi đình bậc trung nhưng đình Thúy Lâm có kết cấu kiến trúc và điêu khắc đồng bộ.

Theo ông Nguyễn Văn Đản, người trông coi đình Thúy Lâm, ngôi đình không chỉ có giá trị tín ngưỡng mà còn là địa chỉ đỏ trong lịch sử cách mạng địa phương. Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, đây là nơi thành lập Ủy ban Giải phóng xã. Trong kháng chiến chống Pháp, đình là điểm tập kết lực lượng dân quân, cứu đói, truy điệu liệt sĩ. Trong kháng chiến chống Mỹ, đình là trung tâm hội họp học tập chính trị.

Lễ hội đình Thúy Lâm diễn ra từ ngày 12 - 17 tháng giêng hằng năm với các nghi lễ như rước bát hương từ miếu về đình, tế lễ, mở cửa đình, hát chèo...

Hậu cung của ngôi đình đang được tu sửa

Ngày nay, đình Thúy Lâm vẫn là trung tâm văn hóa của thôn. Ông Bùi Văn Tiệp, công chức văn hóa xã Thanh Sơn cho biết cách đình khoảng 300 m là cây vải tổ do cụ Hoàng Văn Cơm trồng có niên đại gần 200 năm. Cây vải tổ được bảo tồn, chăm sóc đặc biệt và là nơi thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước tham quan.

Năm 1999, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch) công nhận đình Thúy Lâm là di tích kiến trúc nghệ thuật và được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia. Hiện nay, ngôi đình đang được tu sửa cấp thiết phần hậu cung do xuống cấp.

MINH NGUYÊN