Đô thị bền vững bắt đầu từ quy hoạch thông minh

Đô thị Việt Nam trước thách thức mới của biến đổi khí hậu

Từ bài học ngập lụt đến chiến lược đô thị chống chịu khí hậu

Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn chia sẻ, phát triển đô thị bền vững, thông minh và thích ứng với biến đổi khí hậu không chỉ là xu thế tất yếu mà còn là đòi hỏi cấp thiết để bảo đảm an toàn, nâng cao năng lực cạnh tranh và chất lượng sống của người dân.

Theo ông Nguyễn Tường Văn, năm 2025 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 06-NQ/TW về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam, trong đó xác định 6 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm.

Bên cạnh những thành tựu nổi bật về quy mô, chất lượng và hạ tầng đô thị, hệ thống đô thị Việt Nam vẫn đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức như tốc độ đô thị hóa nhanh nhưng thiếu đồng đều; áp lực về hạ tầng kỹ thuật, môi trường và nhà ở; cùng với tác động ngày càng rõ rệt của biến đổi khí hậu, thiên tai và dịch bệnh.

Những tuần gần đây, tình trạng ngập lụt nghiêm trọng tại hàng loạt địa phương, từ miền núi phía Bắc đến đồng bằng sông Cửu Long, một lần nữa cho thấy tính dễ tổn thương của đô thị Việt Nam.

“Đường phố biến thành sông, hàng nghìn hộ dân phải sơ tán trong đêm, các cơ sở kinh doanh tạm ngừng hoạt động... đó không chỉ là hệ quả của thiên tai, mà còn là lời cảnh báo về năng lực chống chịu của đô thị”, Thứ trưởng Nguyễn Tường Văn nói.

Ở góc độ chuyên môn, ông Nguyễn Dư Minh - Phó Trưởng phòng Thẩm định dự án phát triển đô thị (Cục Phát triển đô thị - Bộ Xây dựng) cho biết, trong khuôn khổ Đề án phát triển đô thị ứng phó biến đổi khí hậu giai đoạn 2021-2025, đến nay đã có 43/45 địa phương ban hành kế hoạch triển khai; 19 địa phương xây dựng cơ sở dữ liệu dùng chung; 14 tỉnh có bản đồ rủi ro ngập lụt và 11 tỉnh phát triển Atlas khí hậu.

Tuy nhiên, ông Minh cũng thẳng thắn chỉ ra hạn chế về năng lực quản lý, hạ tầng số và cơ chế phối hợp liên ngành. Giai đoạn 2026-2030, Đề án sẽ ưu tiên quy hoạch thích ứng khí hậu cực đoan, giảm phát thải nhà kính và phát triển đô thị xanh, thông minh.

Đề cập đến tình trạng ngập lụt tại các đô thị miền Trung, ông Phạm Doãn Khánh, Phó Trưởng phòng Hợp tác quốc tế (Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) nêu rõ: Địa hình thấp, mưa cực đoan và quản lý phát triển đô thị thiếu kiểm soát đã khiến nhiều đô thị ven biển thường xuyên ngập sâu.

Ông Khánh đề xuất các giải pháp đồng bộ: nâng cấp hệ thống thoát nước, tăng diện tích thấm nước, phát triển không gian xanh, quản lý chặt sử dụng đất và đẩy mạnh cảnh báo sớm, giáo dục cộng đồng.

Ở góc độ toàn cầu, bà Sabina Stein, Trưởng ban Quản trị và Tham gia (UNDP) cảnh báo, các đô thị lớn như Hà Nội, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh đang đối mặt đồng thời với nhiệt độ cực đoan, ô nhiễm không khí và ngập lụt tăng cao. Nhóm dân cư dễ tổn thương như người già, người có bệnh nền, lao động ngoài trời chịu tác động nặng nề nhất. Bà nhấn mạnh cần lồng ghép tiếng nói cộng đồng vào quá trình hoạch định chính sách, bảo đảm công bằng trong thích ứng khí hậu.

Hướng tới đô thị chống chịu và thông minh

Ông Antonie Mougenot - Chuyên gia Phát triển đô thị của Cơ quan Phát triển Pháp (AFD) cho rằng, nhiều đô thị Việt Nam hiện vẫn dựa vào dữ liệu khí hậu cũ, không còn phù hợp trước biến động thời tiết cực đoan.

Ông Antonie Mougenot kiến nghị bắt buộc mô phỏng thủy văn, thủy lực trong quy hoạch, cập nhật tiêu chuẩn xây dựng theo kịch bản khí hậu mới, tích hợp quản lý đất - nước - hạ tầng, và thiết lập nền tảng dữ liệu thống nhất liên ngành.

“Khả năng chống chịu bắt đầu từ quy hoạch, và quy hoạch phải bắt đầu từ nhận diện rủi ro”, ông Antonie Mougenot nói.

Tập trung vào khía cạnh tài chính khí hậu, ông Steven Louis Rubinyi, Chuyên gia cao cấp về quản lý rủi ro thiên tai (Ngân hàng Thế giới) cung cấp số liệu đáng chú ý, khu vực đô thị đóng góp hơn 70% GDP và 90% việc làm phi nông nghiệp mới của Việt Nam nhưng lại nằm ở vùng dễ tổn thương. Thiệt hại do thiên tai ước tính 3,75 tỷ USD mỗi năm.

Tại Cần Thơ, nhờ dự án Phát triển đô thị chống chịu khí hậu, thời gian ngập đã giảm 60%, minh chứng cho hiệu quả của đầu tư hạ tầng thông minh. Ông Rubinyi đề xuất mở rộng nguồn vốn ưu đãi, gắn nhãn ngân sách khí hậu và tích hợp đánh giá rủi ro thiên tai vào mọi quyết định đầu tư công.

Một mô hình nổi bật được ông Rubinyi giới thiệu là “thành phố bọt biển” đang được thí điểm tại phường Lý Văn Lâm (TP Cà Mau). Mô hình kết hợp hạ tầng xanh, hạ tầng xám giúp lưu giữ hơn 1,16 triệu m³ nước mưa, tương đương 61% lượng mưa tính toán, giảm nhu cầu xây dựng công trình thoát nước cứng và tiết kiệm đáng kể chi phí vận hành.

Thứ trưởng Nguyễn Tường Văn khẳng định, Bộ Xây dựng sẽ phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành và địa phương triển khai đồng bộ các nhiệm vụ: Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và chính sách phát triển đô thị bền vững, rà soát, sửa đổi các văn bản pháp luật, phân cấp - phân quyền phù hợp mô hình đô thị hai cấp.

Thứ hai, điều chỉnh quy hoạch hệ thống đô thị, nông thôn, xác định trọng tâm phát triển đô thị ứng phó biến đổi khí hậu, kết hợp phát triển đô thị động lực, đô thị sinh thái, đô thị thông minh gắn với các hành lang kinh tế ưu tiên.

Thứ ba, xây dựng nền tảng dữ liệu đô thị quốc gia, tích hợp dữ liệu quy hoạch, hạ tầng, dân cư, đất đai và môi trường, kết nối với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác để phục vụ ra quyết định chính xác và quản lý thống nhất.

“Phát triển đô thị bền vững không chỉ là việc của riêng ngành xây dựng, mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội. Khi mỗi đô thị trở thành không gian sống an toàn, xanh, thông minh và chống chịu tốt hơn, đó cũng là lúc Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu phát triển bền vững”, Thứ trưởng Nguyễn Tường Văn nhấn mạnh.

Hải Yến