Đô thị trước thách thức nắng nóng cực đoan

Nắng nóng cực đoan ở Jakarta.

Hiểm họa từ những thành phố quá nóng

Theo Tạp chí Atmosphere, hiện tượng “đảo nhiệt đô thị” xảy ra khi khu vực trung tâm thành phố hấp thụ và giữ nhiệt nhiều hơn vùng nông thôn xung quanh. Bê tông, nhựa đường và mái nhà kim loại hấp thu bức xạ mặt trời vào ban ngày, sau đó tỏa nhiệt trở lại vào ban đêm, khiến nhiệt độ trong đô thị luôn cao hơn vùng ven từ 0,7 đến 5,3°C. Việc mở rộng bê tông hóa, giảm diện tích cây xanh và thiếu các hành lang gió tự nhiên khiến không khí nóng bị “giam” trong thành phố, làm tăng cảm giác oi bức và nguy cơ bệnh tật.

Theo hãng tin Adom News, tại thành phố cảng Sekondi-Takoradi (Ghana), những khu dân cư nghèo Zongo đang phải sống trong điều kiện ngột ngạt vì nhà cửa xây san sát, ít cửa sổ và hầu như không có thông gió. Khi nhiệt độ ngoài trời tăng do biến đổi khí hậu, không khí bên trong những ngôi nhà này cũng nóng hầm hập, khiến người dân cảm thấy “như sống trong lò nung”. Nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu và Bền vững (C3SS) thuộc Đại học Ghana cho thấy tỉ lệ hen suyễn và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính trong khu vực cao hơn nhiều so với trung bình quốc gia. Bác sĩ Ebenezer Amankwaa (Đại học Ghana), nhận định: “Không thể ứng phó với biến đổi khí hậu nếu bỏ quên những người chịu tác động trực tiếp nhất”.

Ở Nunapitchuk (Alaska, Mỹ), băng vĩnh cửu đang tan nhanh khiến mặt đất nhão như bùn, nền nhà sụt lún. Khoảng 750 cư dân bản địa Yup’ik đã bỏ phiếu di dời toàn bộ ngôi làng lên vùng đất cao hơn cách 3 dặm, với chi phí ước tính 230 triệu USD, trong khi nguồn lực mới chỉ đáp ứng được phần nhỏ.

Jakarta (Indonesia), một trong những đô thị nóng và ô nhiễm nhất châu Á, đã mất hơn 40% diện tích cây xanh đô thị chỉ trong 2 thập kỷ qua, khiến nhiệt độ trung bình khu trung tâm tăng hơn 2°C. Thành phố này còn đối mặt với hiện tượng sụt lún đất và ngập mặn, buộc chính phủ Indonesia phải lên kế hoạch di dời thủ đô sang đảo Borneo vào năm 2045.

Theo Tổ chức C40 Cities (mạng lưới toàn cầu gồm gần 100 thành phố lớn cam kết hành động chống biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững), trong 20 năm qua, số ngày có nhiệt độ trên 35°C tại các thủ đô lớn đã tăng 54%.

Từ cam kết đến hành động

Tại Hội nghị Thị trưởng Thế giới C40 (2025), liên minh gồm 33 thành phố sáng lập đại diện cho hơn 145 triệu cư dân toàn cầu đã chính thức ra mắt Chương trình Đô thị thích ứng nhiệt cực đoan, một sáng kiến mang tính bước ngoặt nhằm giúp các đô thị tăng khả năng chống chịu trước nắng nóng khắc nghiệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.

Chương trình này dựa trên cơ sở khoa học, với lộ trình hành động rõ ràng trong 2 giai đoạn. Trong 2 năm đầu, các thành phố sẽ bổ nhiệm lãnh đạo chuyên trách về chống nóng, tăng cường hệ thống cảnh báo sớm và bảo đảm người dân được tiếp cận các không gian làm mát an toàn khi xảy ra tình huống khẩn cấp. Trong 5 năm tiếp theo, các đô thị sẽ nâng cấp tiêu chuẩn xây dựng, thay vật liệu hấp nhiệt bằng vật liệu phản xạ, mở rộng cây xanh, bóng râm, đồng thời hiện đại hóa hạ tầng thiết yếu như điện, nước, y tế và giao thông để thích ứng với khí hậu tương lai.

Nhiều thành phố trên thế giới đang nhận được hỗ trợ kỹ thuật và tài chính để triển khai các mục tiêu thuộc Chương trình Thích ứng nhiệt toàn cầu trong khuôn khổ Hội nghị Liên hợp quốc về Biến đổi Khí hậu (COP30), bao gồm Accra (Ghana), Bengaluru (Ấn Độ), Durban, Tshwane (Nam Phi), Freetown (Sierra Leone), Jakarta (Indonesia), London (Anh), Milan (Ý), Nairobi (Kenya), New York (Mỹ), Quezon City (Philippines) và Rio de Janeiro (Brazil).

Theo Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Inger Andersen: “Các thành phố đang ở tuyến đầu của cuộc khủng hoảng khí hậu, nhưng cũng là nơi khai sinh ra những giải pháp mạnh mẽ nhất. Đầu tư vào không gian xanh, hạ tầng bền vững và công nghệ làm mát tự nhiên giúp bảo đảm tương lai phát triển đô thị”.

Về công cụ, các thành phố đang ứng dụng dữ liệu vệ tinh Copernicus để hỗ trợ ra quyết định. Tại Cosenza (Ý), công cụ FIRE-TRACE giúp chính quyền giám sát khí thải từ cháy rừng và khu vực ven đô, qua đó lập quy hoạch đất và kế hoạch ứng phó khẩn cấp. Tại Turin (Ý), hệ thống Đánh giá rủi ro sức khỏe do nắng nóng kết hợp dữ liệu vệ tinh, kinh tế - xã hội và y tế để xác định khu vực và nhóm dân cư dễ bị ảnh hưởng, từ đó ưu tiên trồng cây xanh, xây dựng điểm làm mát công cộng và phát triển hạ tầng làm mát tự nhiên.

Trong quy hoạch đô thị, các nghiên cứu cho thấy những biện pháp hiệu quả nhất gồm tăng diện tích thấm nước, dùng mái và mặt đường phản xạ ánh sáng, mở rộng cây xanh và bóng râm, đồng thời bổ sung mặt nước và hành lang gió tự nhiên để luân chuyển không khí.

Theo Kế hoạch Khí hậu, thành phố Barcelona (Tây Ban Nha) đặt mục tiêu trồng 7.000 cây mới, mở rộng 22ha không gian xanh và xây thêm hơn 200 khu vực có bóng râm. Barcelona áp dụng nguyên tắc “3-30-300”: mỗi người dân có thể nhìn thấy ít nhất 3 cây xanh từ nhà, tán cây che phủ 30% diện tích thành phố và có không gian xanh trong bán kính 300m.

Nắng nóng cực đoan đang ảnh hưởng ngày càng rõ rệt đến sức khỏe, sinh kế và chất lượng sống của người dân đô thị. Đã đến lúc các thành phố hành động quyết liệt hơn, đầu tư vào giải pháp xanh và quy hoạch bền vững để bảo vệ cuộc sống con người.

Các đô thị toàn cầu đang chạy đua chống nắng nóng cực đoan, hiểm họa khí hậu gây chết người hàng đầu, bằng những giải pháp xanh và thích ứng bền vững.

Hồng Nhung