Doanh nghiệp gốm sứ lo mất thợ vào tay đối thủ ngoại

Đơn hàng phục hồi, nhân lực khan hiếm

Nghề gốm sứ tại vùng đất Bình Dương cũ (nay là TP.HCM) đã có lịch sử hàng ngàn năm. Những di tích khảo cổ như Cù Lao Rùa, Dốc Chùa cho thấy niên đại cách nay từ 2.000 đến 3.500 năm. Đến giữa thế kỷ XIX, gốm sứ Bình Dương với danh xưng gốm Lái Thiêu đã nổi tiếng và theo những thương thuyền đi khắp lục tỉnh Nam kỳ và sang cả Campuchia. Thời kỳ cực thịnh, các trung tâm gốm sứ quan trọng phải kể đến như Tân Phước Khánh, Lái Thiêu, Phú Cường...

Nghề gốm đang thiếu nhân lực

Trong dòng chảy kinh tế thị trường, dù phải thay đổi để tồn tại, gốm sứ Bình Dương vẫn giữ được cái hồn truyền thống của mình. Nếu quá khứ gốm sứ gắn với tên tuổi Công ty Thành Lễ, đơn vị từng quy tụ hàng trăm cơ sở sản xuất và mạnh dạn xuất khẩu, thì hiện nay, người ta nhắc nhiều đến Minh Long, Cường Phát, Phước Dũ Long...

Những năm qua, sau nhiều khó khăn về thị trường do COVID-19, chiến tranh thương mại, đơn hàng gốm sứ đã tìm lại được sự ổn định. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay đối với các doanh nghiệp lại là nhân lực.

Ông Vương Thiếu Tín, Giám đốc Công ty gốm sứ Phước Dũ Long

Ông Vương Siêu Tín, Giám đốc Công ty gốm sứ Phước Dũ Long, Phó Chủ tịch Hiệp hội Gốm sứ Bình Dương, phân tích: Lực lượng lao động của mình đã suy yếu trong khoảng thời gian năm 2023 và 2024. Nhiều thợ đã rời bỏ ngành gốm, một số người tới tuổi hưu. Khi đơn hàng quay lại, lực lượng lao động hiện tại không thể bù đắp. Nguyên nhân khác do chi phí đời sống tăng cao ở các tỉnh công nghiệp như Bình Dương và TP.HCM, khiến nhiều lao động về quê. Khi về quê, họ có thể quay lại làm nông nghiệp, hoặc làm việc tại các khu công nghiệp địa phương. Họ không còn lên đây nữa nên đã làm thiếu hụt lao động.

Các công ty gốm sứ đầu tư thêm máy móc, thiết bị để giảm nhân công

Bên cạnh việc nghề gốm phải cạnh tranh với hàng loạt ngành công nghiệp khác, một nguyên nhân mới và đáng lo ngại hơn vừa xuất hiện là sự cạnh tranh từ các doanh nghiệp ngoại.

Theo Hiệp hội Gốm sứ Bình Dương, sau khi Mỹ áp thuế quan thấp hơn cho gốm sứ Việt Nam, đơn hàng đã quay lại. Thấy vậy, các doanh nghiệp gốm sứ ở Trung Quốc đã nhanh chóng chuyển sang mở nhà máy tại Việt Nam, đặc biệt là khu vực phía Bắc TP.HCM (Bình Dương cũ), đưa ra mức lương cao hơn hẳn, lập tức hút một lượng lớn lao động lành nghề, khiến doanh nghiệp gốm sứ Việt rơi vào thế khó.

Ông Phạm Việt Chánh, Giám đốc Công ty TNHH Phương Hạnh (tại phường Thuận Giao, TP.HCM, trước là TP. Thuận An, tỉnh Bình Dương), cho biết, công ty cần tuyển 200 công nhân nhưng từ tháng 8/2025 đến nay chỉ mới tuyển được 60 người.

"Hiện nay, mặt bằng giá lao động của Bình Dương đang tăng. Doanh nghiệp vào thế khó khăn vì mức lương chúng tôi phải chi trả sẽ cao hơn. Việc tăng lương sẽ dẫn đến chi phí sản xuất cao hơn, khó cạnh tranh hơn. Giải pháp hiện tại chúng tôi là tìm kiếm công nghệ, đầu tư công nghệ, máy móc nhiều hơn để giảm bớt sự phụ thuộc vào nhân lực”, ông Chánh cho biết thêm.

Khơi dậy niềm đam mê

Mặc dù các doanh nghiệp đang rất cần nhân lực nhưng thực tế việc tuyển sinh đào tạo cho ngành gốm sứ tại các trường trung cấp lại gặp nhiều khó khăn.

Cần có chính sách hỗ trợ để doanh nghiệp đầu tư thêm công nghệ vào sản xuất

Đơn cử, tại Trường Trung cấp Mỹ thuật - Văn hóa Bình Dương, trước đây có lớp dạy làm gốm. Tuy nhiên, trường ngày càng khó tuyển sinh nên đã phải dừng mở lớp. Điều này khiến cho các nghệ nhân nuối tiếc và hy vọng nhà trường tìm hiểu, nghiên cứu thị trường lao động để mở lại các lớp dạy làm gốm, nhằm đáp ứng nhu cầu nhân lực trong tương lai.

Do đặc thù của nghề gốm truyền thống, bên cạnh yếu tố thu nhập, người làm nghề phải thực sự đam mê và yêu thích thì mới có thể duy trì và phát triển tay nghề lâu dài.

Để khơi dậy niềm đam mê gốm sứ cho lớp trẻ, các nghệ nhân, những "cây đa, cây đề" trong nghề đã mở các câu lạc bộ, quán cà phê làm gốm để mọi người có thể trải nghiệm.

Học sinh làm quen với nghề gốm tại Vườn nhà gốm (ảnh: CT)

Đơn cử như cơ sở sản xuất gốm thủ công Nam Bộ ở phường Lái Thiêu, TP.HCM (trước đây thuộc TP. Thuận An, tỉnh Bình Dương) mở thêm không gian Vườn Nhà Gốm để người dân, du khách có thể tô màu hoặc tự tay trải nghiệm nặn các sản phẩm gốm sứ. Ở đây cũng có các lớp học chuyên sâu cho những người muốn theo nghề truyền thống này.

Chị Nguyễn Ánh, giảng dạy học viên tại Vườn Nhà Gốm cho biết, lớp học của mình theo dòng gốm Nam Bộ, gốm Biên Hòa, Lái Thiêu... Học viên có thể học từ đầu đến cuối như nhào đất, phương pháp tạo hình sản phẩm gốm xoay trên bàn xoay hoặc nặn bằng tay. Bên cạnh đó, các bạn còn được học các phương pháp trang trí như đắp nổi, vẽ, khắc, cũng như học về men màu và lò nung.

Ngành gốm sứ TP.HCM đang đứng trước cuộc chiến kép, vừa phải đối mặt với áp lực cạnh tranh khốc liệt về giá và lương từ nguồn vốn ngoại, vừa phải giải quyết cơn "khát thợ" nội tại.

Để trụ vững và phát triển bền vững, những nghệ nhân làng gốm cho rằng, nhà nước cần có chính sách hỗ trợ vốn ưu đãi để doanh nghiệp dễ dàng chuyển đổi công nghệ; có chương trình đào tạo nghề truyền thống đặc thù, đi kèm với chính sách hỗ trợ học viên (như học bổng, cam kết việc làm) để thu hút lớp trẻ.

Khi doanh nghiệp kiên trì kết hợp công nghệ, lòng đam mê, và được Nhà nước tiếp sức thì nghề truyền thống này không chỉ được bảo tồn mà còn đóng góp giá trị cao vào sự phát triển kinh tế chung của đất nước.

Thiên Lý/VOV-TP.HCM