Độc đáo nghề làm gốm Bàu Trúc - Ninh Thuận

Người Chăm làng Bàu Trúc luôn tự nhận họ là con cháu của Pô Klong Chanh, một quan cận thần của vua Pô Klong Garai (1151-1205), người được vua Shihavaman (Chế Mân) đặt tên cho một cụm tháp Chăm đồ sộ còn lại hiện nay tại Ninh Thuận. Theo dân làng Bàu Trúc, chính Pô Klong Chanh đã đưa tổ tiên họ đến định cư ở cánh đồng Paley Hamu Trok và dạy dân đào đất sét làm gốm để thoát khỏi cảnh cơ hàn.

Nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc tạo hình cho sản phẩm gốm.

Làng gốm Bàu Trúc có khoảng 400 hộ gia đình, trong đó có trên 80% hộ gia đình vẫn tiếp tục theo nghề gốm.

Gốm Bàu Trúc không chỉ là sản phẩm kinh doanh, ở đó còn chứa đựng nhiều giá trị văn hóa gắn liền với đời sống sinh hoạt thường ngày của đồng bào Chăm. Bên cạnh những sản phẩm gốm mang tính trang trí, nghệ thuật phù hợp với xu thế hiện đại, gốm Bàu Trúc hiện vẫn còn giữ lại những cái lu, cái thạp… truyền thống.

Sản phẩm lu, thạp truyền thống của làng gốm Bàu Trúc. Ảnh C.H

Du khách nước ngoài học cách làm gốm Bàu Trúc. Ảnh C.H

Theo anh Đàng Chí Quyết - Trưởng ban Phát triển du lịch cộng đồng làng gốm Bàu Trúc, tổ tiên của người Chăm ở Bàu Trúc hiện đã định cư tại Paley Hamu Trok hàng trăm năm trước đó. Đến khi có trận lụt lịch sử năm năm 1964, lũ tràn sông Quao làm ngập nhà cửa người dân nơi đây. Bấy giờ có ông Quận trưởng quận An Phước (tên huyện Ninh Phước trước năm 1975 - PV) thấy các làng nằm phía Tây đường tàu lửa nước ngập lút nóc nhà, nhưng phía Đông đường tàu thì an toàn nên ông vận động người dân chuyển làng Paley Hamu Trok về làng mới phía Đông đường tàu định cư. Nơi đây có cái bàu khá rộng với những khóm trúc mọc đầy trên bờ nên họ đã gọi tên làng là Bàu Trúc từ đó.

Cánh đồng đất sét Paley Hamu Trok nơi người dân lấy nguyên liệu làm gốm. Ảnh C.H.

Điểm đặc biệt của nghề làm gốm ở Bàu Trúc chính là phương pháp làm gốm thủ công “làm bằng tay, xoay bằng mông”.

Công đoạn trộn đất bằng tay của nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc. Ảnh C.H

Nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc cũng "xoay bằng mông" để tạo hình cho sản phẩm. Ảnh C.H

“Gốm Bàu Trúc kế thừa bí kíp nung truyền thống thời Sa Huỳnh nên tạo ra sự khác biệt không gốm nào có được. Đó là nung lộ thiên, cách làm màu bằng rễ cây rừng đến cách tạo màu hun khói bằng vỏ trấu. Nhờ cách làm tỉ mỉ bằng tay nên mỗi tác phẩm gốm Bàu Trúc có hồn rất riêng, bộc lộ rõ tâm trạng của người thợ tạo hình. Mỗi tác phẩm gốm là duy nhất, chỉ na ná chứ không cái nào giống cái nào”, anh Quyết cho hay.

Sản phẩm gốm Bàu Trúc được nung lộ thiên. Ảnh C.H

Ông Nguyễn Hữu Tuấn - Bí thư Huyện ủy Ninh Phước, cho biết: Năm 2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận nghệ thuật làm gốm truyền thống Bàu Trúc là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đến tháng 11/2022, nghệ thuật làm gốm của người Chăm được UNESCO đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. “Đây là niềm vui lớn và cũng là động lực để tỉnh Ninh Thuận bảo tồn phát huy giá trị di sản nghệ thuật làm gốm Chăm tại địa phương. Sắp tới, chúng tôi nghiên cứu để quy hoạch khu vực lấy đất sét làm gốm riêng biệt tại cánh đồng Paley Hamu Trok để duy trì nguyên liệu làm gốm cho Bàu Trúc”, ông Tuấn nói.

CÔNG HOAN