Độc đáo nghi lễ Then cốm của người Giáy xã Quang Kim
Then cốm là một nét văn hóa truyền thống mang tính nhân văn sâu sắc được người Giáy coi trọng và gìn giữ từ đời này sang đời khác. Mục đích của nghi lễ Then là dâng những hạt cốm đầu mùa cho thần linh, tổ tiên và rước hồn lúa về nhà, về kho, chờ một mùa vụ mới bội thu tiếp theo. Đây cũng là dịp thể hiện những ước vọng của con người có sức khỏe, mùa màng bội thu, vật nuôi phát triển.
Nghi lễ Then cốm của người Giáy xã Quang Kim (Bát Xát) được tổ chức dịp rằm tháng 9 và phải chọn ngày Dần, ngày Ngọ để thực hiện. Đây được coi là 1 trong 3 nghi lễ trọng đại nhất của người Giáy trong năm (cùng với ngày rằm tháng 7 và ngày mùng 3 tháng Giêng).
Trước ngày diễn ra nghi lễ, những phụ nữ trong gia đình sẽ ra đồng gặt những bông lúa nếp mẩy, đều hạt nhất.
Bông lúa nếp mới được lựa chọn tuốt hạt để rang cốm, còn lại bó gọn gàng để dâng lên thần linh và tổ tiên.
Cốm được giã thủ công bằng cối đá...
… rồi đưa vào chảo rang. Chảo rang cốm nhất thiết phải là chảo gang đúc, xung quanh được đắp bằng xỉ than và đun bằng củi nhỏ lửa.
Phụ nữ chuẩn bị tiền vàng để dâng lễ.
Lễ cúng được thực hiện tại bàn thờ thổ địa và bàn thờ tổ tiên trong nhà do thầy then chủ trì.
Sau phần lễ thành kính được thực hiện xong, thầy mo sẽ tung những hạt cốm lên cao với dụng ý mời chim én, ngựa (hai con vật thiêng dẫn đường cho các thần linh) thưởng thức.
Sau đó, mọi người sẽ cùng nhau nhảy múa điệu múa khăn của người Giáy trong tiếng nhạc ngựa rộn ràng.
Đây là dịp để ông bà, cha mẹ dạy bảo con cháu biết quý trọng sức lao động, đạo lý, lối sống đúng mực ở đời. Vì thế, dù công việc bận rộn đến đâu, con cháu vẫn cố gắng sắp xếp thời gian về sum vầy cùng gia đình trong ngày diễn ra nghi lễ Then cốm.
